16-Hakimlerin Sorumluluğu

- Okuma süresi: 4dk, 42sn

Hâkimlerin Sorumluluğu

HMK kanunu ile birlikte hâkimlerin birinci dereceden sorumluluğu yerine devletin birinci dereceden sorumluluğuna gidilmektedir. Bunun nedeni hâkimlerin doğrudan sorumluluk davası ile karşı karşıya kalmasını önlemektir. Devletin sorumluluğunun kabul edilmesiyle zarar görenin zararının tam ve eksiksiz olarak tahsil edilmesi sağlanmak istenmiştir. Hâkimlerin vermiş oldukları kararlardan ötürü sadece ağır ihmal veya kasıtlı oldukları hallerde devletin sorumluluğu kabul edilmiştir. Ancak devletin ödediği tazminat nedeniyle, sorumlu hâkime ödeme tarihinden itibaren bir yıl içinde rücu eder. BU hüküm emredici nitelikte olup devletin sorumlu hâkime rücu konusunda takdir yetkisi yoktur.

Sorumluluk Halleri

Hâkimlerin görevleri sırasında vermiş oldukları zararlardan ötürü devletin sorumluluğu yoluna gidilebilmesi için TBK da sayılan haksız fiil hükümlerine göre; zarar, kusur ve illiyet bağının aranması gerekir. Sorumluluk halleri HMK 46 da sayılmıştır.

a) Kayırma veya taraf tutma yahut taraflardan birine olan kin veya düşmanlık sebebiyle hukuka aykırı bir hüküm veya karar verilmiş olması. Hâkimin sorumluluğu sadece hükümler için değil, tüm kararlar için ve usule ilişkin işlemler için de kabul edilmiştir.

b) Sağlanan veya vaat edilen bir menfaat sebebiyle kanuna aykırı bir hüküm veya karar verilmiş olması. Bu menfaatin karardan önce veya sonra olmasının bir önemi yoktur. Bu durum için hâkimin kastı aranmaktadır.

c) Farklı bir anlam yüklenemeyecek kadar açık ve kesin bir kanun hükmüne aykırı karar veya hüküm verilmiş olması.

ç) Duruşma tutanağında mevcut olmayan bir sebebe dayanılarak hüküm verilmiş olması. Hâkim dava dosyasında bulunmayan vakıayı kendiliğinden dikkate alamaz. Bu durumda hâkimin sorumlu tutulabilmesi için ağır kusur veya kasıtla hareket etmiş olması gerekir.

d) Duruşma tutanakları ile hüküm veya kararların değiştirilmiş yahut tahrif edilmiş veya söylenmeyen bir sözün hüküm ya da karara etkili olacak şekilde söylenmiş gibi gösterilmiş ve buna dayanılarak hüküm verilmiş olması.

e) Hakkın yerine getirilmesinden kaçınılmış olması. Yargı görevini üstlenen ve kişilerin kendiliğinden hak almasını yasaklayan devlet bu görevini gecikmeksizin yerine getirmek zorundadır.

Sorumluluk Hallerinde Görevli Mahkeme

İlk ve Bölge Adliye Mahkemesi hâkimlerinin fiil ve kararlarından dolayı Yargıtay’ın ilgili Hukuk Dairesi
Yargıtay Başkan ve üyeleri ile kanunda onlarla aynı konumda olanların fiil ve kararlarından dolayı Yargıtay 4. Hukuk Dairesinde
Yargıtay 4. Hukuk Dairesi hâkimleri içinse Yargıtay 3. Hukuk Dairesince yargılama yapılır.

**Verilen kararların temyiz incelemesi Hukuk Genel Kurulunca yapılır. Temyiz incelemesine kararı veren Başkan ve üyeler katılmaz.

Devletin sorumlu hâkime rücu davası, tazminat davasını karara bağlayan mahkemece görülür.

Sorumluluk Davasında Yargılama Usulü

Sorumluluk davasında davacı zarar gören kişidir. Davalı ise devlettir. Dava dilekçesinde hangi sorumluluk sebebine dayanıldığı ve delilleri açıkça gösterilir. Bu hususları içermeyen dilekçe karşı tarafa tebliğ edilmeden ve duruşma yapılmadan reddedilir. Bu durumda davacı davayı kaybetmiş gibi disiplin para cezasına çarptırılmaz. Eksikler tamamlanarak yeniden dava açılabilir. ** Vekilin hâkimin fiilleri sebebiyle devlet aleyhine tazminat davası açabilmesi için vekile açık bir yetki verilmesi gerekir. Mahkeme açılan tazminat davasını sorumlu hâkime de ihbar eder. Hâkim de davaya fer’i müdahil olarak katılır. Davacı davayı kaybederse 500-5000 TL arasında disiplin para cezasına hükmedilir.

Hâkimin Hukuki Sorumluluğu

Hâkimlerin görevlerini yerine getirirken yapmış oldukları işlemlerden veya vermiş oldukları kararlardan devletin sorumluluğuna gidiliyor olması hakimlerin sorumluluğunu ikinci dereceye götürmüştür. Bu nedenle hâkimlere karşı sorumluluk davası açılmamaktadır. Ancak hâkimlerin yargılama faaliyetinden zarar görecek kişilere devlet tarafından ödenecek tazminat ödeme tarihinden bir yıl içerisinde sorumlu hâkime rücu edilecektir.

Hâkimlerin Disiplin Sorumluluğu

Hâkimler hakkında disiplin soruşturması Adalet Bakanının izni ile adalet müfettişleri tarafından yapılır. Soruşturma sonunda verilecek ceza soruşturmanın Adalet Bakanının onayına müteakip HSYK tarafından verilir.

Hâkimin Cezai Sorumluluğu

Hâkimlerin ve savcıların görevleriyle ilgili veya görevleri sırasında işledikleri suçlardan dolayı, cezalandırılmaları da genel hükümlere tabi kılınmamış, bu konuda özel yapılması kabul edilmiştir. Bunun yanında bazı suçlar hâkim tarafından işlendiği takdirde daha ağır şekilde cezalandırılırlar.

Medeni Usul Hukuku Bazı Ders Özetleri