6-Çekişmeli Yargı ve Çekişmesiz Yargı Farkları

Çekişmeli Yargı ve Çekişmesiz Yargı Farkları

a) Uyuşmazlığın Bulunmaması

Çekişmeli yargıyı çekişmesiz yargıdan ayıran birinci özellik uyuşmazlığın bulunmamasıdır. Çekişmesiz yargıda mahkemeden talepte bulunan kişi ile uyuşmazlık içinde bulunan gerçek bir karşı taraf yoktur. Buna “hasım yokluğu” veya “niza yokluğu” denir. Çekişmeli yargıda iki taraf vardır. İki taraf yoksa çekişmeli yargıdan söz edilemeyeceği gibi üç taraflı da yargılama söz konusu olmaz. Davalı ve davacı çekişmeli yargıda bulunur. Ancak çekişmesiz yargıda karşı taraf bulunmaz. Kanunda çekişmesiz yargı “iş” olarak ifade edilmektedir. Çekişmesiz yargıda taraf yerine “ilgili” kavramından söz edilir. Buradaki ilgili kavramı çekişmesiz yargı sonunda verilen karardan etkilenen kişi olarak yani maddi ilgili anlaşılmalıdır. Hatta çekişmesiz yargı işindeki şekli ilgili her zaman maddi ilgili de olmayabilir. O sadece çekişmesiz yargıya başvuran kişi konumundadır. Çekişmeli yargıda maddi taraf değil, şekli taraf esas alınır. Yani dava açan davacıdır, kendisine dava açılan ise davalıdır.                                             

b) Sübjektif Hakkın Yokluğu

Çekişmeli yargı ile çekişmesiz yargıyı birbirinden ayıran ikinci kıstas ise sübjektif hakkın yokluğu kıstasıdır. Çekişmesiz yargıda kural olarak Örneğin vasinin azlinde talepte bulunan vasinin azlini istemekte bir sübjektif hakkı yoktur. Çünkü vasinin azli gerçekleştiğinde bunu talep edene bir hak intikali olmayacaktır. Çekişmeli yargıda ise talepte bulunan kişi, bir başkası tarafından ihlal edilen veya tehlikeye maruz bırakılan hakkının bu kişiye karşı korunmasını talep eder. Yani sübjektif hakkını korumaya çalışır. Çekişmeli yargıda bir tarafın diğer taraftan bir hak talebi söz konusudur.

 c) Uygulanacak Usul Hükümleri

                      Çekişmesiz yargı işleriyle çekişmeli yargı işlerine uygulanacak usul hükümleri bakımından da önemli farklar ortaya çıkmaktadır. Bunlardan bir tanesi çekişmesiz yargıda maddi ilgili kavramının hâkim olmasıdır. Çekişmesiz yargıda hâkim kendiliğinden harekete geçebilirken, çekişmeli yargıda hâkimin kendiliğinden harekete geçmesi kural olarak mümkün değildir. Çekişmesiz yargıda hâkimin kendiliğinden araştırması ilkesi geçerlidir. Buna karşılık çekişmeli yargıda kural olarak hâkimin kendiliğinden araştırması söz konusu değildir. Çekişmesiz yargı işlerinde görevli mahkeme aksine bir düzenleme bulunmadığı takdirde “sulh hukuk mahkemesidir” Bütün çekişmesiz yargı işlerinde sulh hukuk mahkemesi görevli kılınmıştır. Ancak kanunda açıkça belli bir mahkeme görevli olarak kabul edilmiş ise çekişmesiz yargı işine o mahkeme bakacaktır. Örneğin Konkordatonun tasdiki kararının İİK m.296 gereğince Asliye Ticaret Mahkemesi verir. Yine doğrudan iflas talepleri hakkında da asliye ticaret mahkemesi görevlidir.

                      Çekişmesiz yargıda yetki kuralları kamu düzenine ilişkin kabul edilmektedir. Kanunda aksine hüküm bulunmadıkça çekişmesiz yargı işleri için talepte bulunan kişinin veya ilgilerden birinin oturduğu yer mahkemesi yetkilidir.

                      Buna karşılık çekişmeli yargıda yetki kuralları kural olarak kamu düzenine ilişkin değildir. Çekişmesiz yargıda verilen kararlar maddi anlamda kesin hüküm teşkil etmezler. Yani karar hatalı ve haksız görülürse değiştirilebilir. Yine kararın verilmesinden sonra ortaya çıkan yeni vakıalara göre yeni talepte bulunulabilir ve karar değiştirilebilir. Çekişmeli yargıda ise verilen kararlar kesin hüküm teşkil eder ve kural olarak bir daha değiştirilemezler. Çekişmesiz yargıda niteliğine uygun düştüğü sürece “basit yargılama” usulü uygulanır.

                Çekişmesiz yargıda verilen kararlara karşı hukuki yararı bulunan ilgililer, özel hükümler saklı kalmak kaydıyla kararın öğrenilmesinden itibaren iki hafta içinde istinafa başvurabilirler. Çekişmesiz yargıda bazı durumlarda da itiraz yolu öngörülmüştür.

M.U.H  Ders Özetleri

• 1-Medeni Usul Hukuku Kavramı ve Amacı
• 2-Medeni Usul Hukukunun Hukuk Dalları Arasındaki Yeri
• 3-Medeni Usul Hukukunun Yer ve Zaman Bakımından Uygulanması
• 4-Medeni Usul Hukukunun Kaynakları 
• 5-Medeni Usul Hukukunda YARGI
• 6-Çekişmeli Yargı ve Çekişmesiz Yargı Farkları

Diğer Ders Özetleri İçin Tıklayınız.