İşçinin Borçları
İş Görme Borcu
İşçi, iş sözleşmesinin yapılması ile birlikte işverene bağlı olarak işgörme borcu altına girer. İşçinin iş sözleşmesini hiç veya gereği gibi ifa etmemesi, işverene sözleşmeyi bildirimsiz olarak feshetme hakkı verir. Ayrıca, işgörme borcunu hiç veya gereği gibi ifa etmeyen işçi, kendisine hiçbir kusurun yüklenemeyeceğini ispat etmedikçe, işverenin bu sebepten doğan zararlarını gidermekle yükümlüdür.
İşyeri veya işyerinin bir bölümü hukuki bir işleme dayalı olarak başka birine devredildiğinde, devir tarihinde işyerinde veya bir bölümünde mevcut olan iş sözleşmeleri bütün hak ve borçları ile birlikte devralana geçer. Dolayısıyla, işyerinin devri halinde işçinin işgörme borcu sona ermez; işçi, işgörme borcunu yeni işverene karşı yerine getirmeye devam eder. Aynı şekilde, işçinin işgörme borcu, işverenin ölümü halinde de sona ermez; işverenin ölümü halinde, yerini mirasçıları alır. Bunun yanı sıra, iş sözleşmesinin devri de işçinin işgörme borcunu sona erdirmez. Zira, iş sözleşmesinin devredilmesiyle, devralan işveren, bütün hak ve borçları ile birlikte, iş sözleşmesinin tarafı olur.
Ayrıca, işçinin işgörme borcu, yukarıda ele aldığımız geçici iş ilişkisinin kurulması halinde de sona ermez; çünkü, geçici iş ilişkisinde işveren sadece işin görülmesini isteme hakkını geçici bir süre başkasına devretmektedir.
İşçinin İşini Özenle Yapma Borcu
İşçi, yüklendiği işi özenle yapmak zorundadır. Bu bağlamda, işçi, işverene ait makineleri, araç ve gereçleri, teknik sistemleri, tesisleri ve taşıtları usulüne uygun olarak kullanmak ve bunlarla birlikte işin görülmesi için kendisine teslim edilmiş olan malzemeye özen göstermekle yükümlüdür.
İşçinin İşini Bizzat Yapma Borcu
Sözleşmeden veya durumun gereğinden aksi anlaşılmadıkça, işçi yüklendiği işi bizzat yapmakla yükümlüdür. Dolayısıyla, kural olarak, işçi, işgörme borcunu üçüncü kişilere devredemez, işin görülmesi sırasında yardımcı kullanamaz ve işi başkasına devretmek suretiyle işten ayrılamaz. Üstelik, sözleşme, işçinin ölümüyle kendiliğinden sona erer ve mirasçılara geçmez. Fakat, işverenin ölümü halinde işçinin işgörme borcunun devam ettiği unutulmamalıdır.
Sadakat Borcu
İşçi, işverenin haklı menfaatinin korunmasında sadakatle davranmak zorundadır. Sadakat borcu, işçinin, işverenin ve işletmenin haklı çıkarlarını koruma ve onlara zarar verebilecek her türlü davranışlardan kaçınma yükümlülüğünü ifade eder. Sadakat borcunun kapsamı dürüstlük ve iyiniyet kuralları esas alınarak belirlenir.
Sadakat borcu, rekabet etmeme, sır saklama, teslim ve hesap verme yükümlülüklerini de kapsar. Sadakat borcuna aykırı davranan işçinin iş sözleşmesi bildirimsiz olarak feshedilebilir; ayrıca işçi, bu sebepten doğan zararları gidermekle yükümlüdür.
Rekabet Etmeme Borcu
İşçi, iş ilişkisi devam ettiği sürece, sadakat borcuna aykırı olarak bir ücret karşılığında üçüncü kişiye hizmette bulunamaz ve özellikle kendi işvereni ile rekabete girişemez.
Fiil ehliyetine sahip olan işçi, işverene karşı, sözleşmenin sona ermesinden sonra herhangi bir biçimde onunla rekabet etmekten, özellikle kendi hesabına rakip bir işletme açmaktan, başka bir rakip işletmede çalışmaktan veya bunların dışında, rakip işletmeyle başka türden bir menfaat ilişkisine girişmekten kaçınmayı yazılı olarak üstlenebilir. Yargıtaya göre, burada öngörülen yazılı şekil, geçerlilik şartıdır.
Rekabet etme yasağına aykırı davranan işçinin iş sözleşmesi bildirimsiz olarak feshedilebilir; ayrıca işçi, bu sebepten doğan zararları gidermekle yükümlüdür.
Sır Saklama Borcu
İşçi, iş gördüğü sırada öğrendiği, özellikle üretim ve iş sırları gibi bilgileri, iş ilişkisinin devamı süresince kendi yararına kullanamaz veya başkalarına açıklayamaz. İşverenin haklı menfaatinin korunması için gerekli olduğu ölçüde işçi, iş ilişkisinin sona ermesinden sonra da sır saklamakla yükümlüdür. Sır saklama yükümlülüğüne aykırı davranan işçinin iş sözleşmesi bildirimsiz olarak feshedilebilir; ayrıca işçi, bu sebepten doğan zararları gidermekle yükümlüdür.
Teslim ve Hesap Verme Borcu
İşçi, üstlendiği işin görülmesi sırasında üçüncü kişiden işveren için aldığı şeyleri ve özellikle paraları derhal ona teslim etmek ve bunlar hakkında hesap vermekle yükümlüdür. Teslim ve hesap verme yükümlülüğüne aykırı davranan işçinin iş sözleşmesi bildirimsiz olarak feshedilebilir; ayrıca işçi, bu sebepten doğan zararları gidermekle yükümlüdür.
Düzenlemelere ve Talimatlara Uyma Borcu
İşveren, yönetim hakkı kapsamında, işin görülmesi ve işçilerin işyerindeki davranışlarıyla ilgili genel düzenlemeler yapabilir ve onlara özel talimat verebilir. İşçiler, bunlara dürüstlük kurallarının gerektirdiği ölçüde uymak zorundalardır.
Ragıp Karakuş, “İş Hukuku Ders Notu”, s. 39-40, www.ragipkarakus.com (19.09.2021).
