Kuruluşların Organları / İş Hukuku

Kuruluşların Organları

1. Genel Olarak

Kuruluşun ve şubelerinin zorunlu organları; genel kurul, yönetim kurulu, denetleme kurulu ve disiplin kuruludur. Kuruluşlar ihtiyaca göre başka organlar da kurabilir. Ancak genel kurul ile yönetim, denetim ve disiplin kurullarının görev ve yetkileri isteğe bağlı olarak kurulacak bu organlara devredilemez.

2. Genel Kurul

a) Genel Kurulun Oluşması:

Genel kurul, tüzüğe göre üye veya delegelerden oluşur. Kuruluş ve şubelerin yönetim, denetleme ve disiplin kurulu üyeleri, bu sıfatla kendi genel kurullarına delege olarak katılırlar. Delege sıfatı, bir sonraki olağan genel kurul için yapılacak delege seçimi tarihine kadar devam eder. Delege seçiminin usul ve esasları kuruluşun tüzüğü ile belirlenir. Ancak tüzüklere delege seçilebilmeyi engelleyici hükümler konulamaz.

Genel kurul dışında yapılan delege seçimleri üyeler tarafından serbest, eşit, gizli oy, açık sayım ve döküm esasına ve tüzük hükümlerine göre yapılır. Genel kurul dışında yapılan delege seçimlerine seçim sonuçlarının ilanından sonra 2 gün içinde yapılacak itirazlar, mahkeme tarafından kesin olarak karara bağlanır. Delege seçiminin mahkeme tarafından iptal edilmesi halinde, seçimler 15 gün içinde yenilenir.

b) Genel Kurulun Toplanması:

Kuruluşların ilk genel kurulu tüzel kişiliğin kazanılmasından, şubelerin ilk genel kurulu ise kuruluş tarihinden itibaren 6 ay içinde yapılır. Olağan genel kurul en geç 4 yılda bir toplanır. İki genel kurul toplantısı arasındaki döneme ait faaliyet ve hesap raporu, yeminli mali müşavir raporu, denetleme kurulu raporu ve gelecek döneme ait bütçe teklifi toplantı tarihinden 15 gün önce genel kurula katılacaklara gönderilir.

Olağanüstü genel kurul, yönetim kurulu veya denetleme kurulunun gerekli gördüğü hallerde ya da genel kurul üye veya delegelerinin 1/5’inin yazılı isteği üzerine 60 gün içinde yazılı istekteki konuları öncelikle görüşmek üzere toplanır. Talep tarihi itibarıyla olağan genel kurul toplantı tarihine 6 aydan az bir süre kalması halinde olağanüstü genel kurula gidilemez; ancak, isteğe konu olan hususlar olağan genel kurul gündemine alınır.

Genel kurula çağrı yönetim kurulu tarafından yapılır. Genel kurulun toplantı yetersayısı üye veya delege tamsayısının salt çoğunluğudur. Tüzükte daha yüksek bir yetersayı belirlenebilir. İlk toplantıda yetersayı sağlanamazsa ikinci toplantı en çok 15 gün sonraya bırakılır. Bu toplantıya katılanların sayısı, üye veya delege tam sayısının 1/3’inden az olamaz. Delegelerin veya üyelerin genel kurula katılmaları ve oy kullanmaları engellenemez.

Genel Kurulun karar yetersayısı toplantıya katılan üye veya delege sayısının salt çoğunluğudur. Ancak bu sayı üye veya delege tam sayısının 1/4’inden az olamaz. Tüzükte daha yüksek bir yetersayı belirlenmemişse, tüzük değişikliği, fesih, birleşme, katılma, üst kuruluşun veya uluslararası kuruluşun kurucusu olma, üst kuruluşlara ve uluslararası kuruluşlara üyelik ile üyelikten çekilme hallerinde karar yetersayısı üye veya delege tamsayısının salt çoğunluğudur.

c) Genel Kurulun Görev ve Yetkileri:

Genel kurulun görev ve yetkileri şunlardır:

• Organların seçimi,
• Tüzük değişikliği,
• İlgili makamlar veya mahkemelerce düzeltilmesi istenen konularda yönetim kuruluna yetki verilmesi,
• İlgili raporların görüşülmesi,
• Yönetim ve denetleme kurulunun ibrası,
• Bütçenin kabulü,
• Yönetim, denetleme ve disiplin kurulları üyelerine verilecek ücretin belirlenmesi,
• Kuruluşun feshi,
• Taşınmaz satın alınması veya satılması hususunda yönetim kuruluna yetki verilmesi,
• Üst kuruluş kurucusu olma, üst kuruluşlara üye olma veya üyelikten çekilme,
• Şube açma, birleştirme veya kapatma, bu konuda yönetim kuruluna yetki verilmesi,
• Birleşme veya katılma,
• Uluslararası kuruluşun kurucusu, üyesi olma veya üyelikten çekilme,
• Genel kurulca yapılması öngörülen diğer işlemleri yerine getirme ve başka bir organa bırakılmamış konuları karara bağlama.

d) Genel Kurulda Yapılacak Seçimlerde Uyulacak Esaslar:

Genel kurulda diğer kurullara üye seçimi ile delege seçimi, yargı gözetimi altında serbest, eşit, gizli oy, açık sayım ve döküm esasına ve tüzük hükümlerine göre yapılır (m. 14/1). Seçim yapılacak genel kurul toplantılarından en az 15 gün önce genel kurula katılacak üye veya delegeleri belirleyen listeler, toplantının gündemi, yeri, günü, saati ve çoğunluk olmadığı takdirde yapılacak ikinci toplantıya ilişkin hususları belirten bir yazı ile birlikte yetkili seçim kurulu başkanlığına verilir (m. 14/2). Hakim, seçime katılacak ve oy kullanacak üye veya delegeleri belirleyen listeleri inceleyerek onaylar ve ilan edilmek üzere bir nüshasını ilgili kuruluş veya şubeye verir. İlgili kuruluş onaylı listeyi genel kurul toplantı tarihinden 7 gün önce kuruluş merkez veya şube binasında asmak suretiyle ilan eder. İlan süresi 3 gündür. İlan süresi içerisinde seçim kurulu başkanlığına yapılacak itirazlar, en geç 2 gün içinde incelenir ve kesin olarak karara bağlanır. Kesinleşen listeler ile toplantıya ilişkin diğer hususlar hakim tarafından onaylanarak ilgili kuruluş veya şubeye gönderilir.

Seçim kurulu başkanlığı, kuruluşun üyesi olmayan kişiler arasından 1 başkan ve seçimlerde aday olmayan üyeler arasından 2 üye belirleyerek seçim sandık kurulunu oluşturur. Seçim sandık kurulu yedek başkan ve üyeleri de aynı şekilde belirlenir. Seçim sandık kurulu, seçimlerin yapılması ve oyların sayımı ile görevlidir.

Seçimlerde aday olanların listeleri, başkanlık divanınca düzenlenerek ilgili seçim kurulu başkanlığına mühürlenmek üzere verilir. Listede adı bulunanlar, resmî kimlik belgesi göstermek ve listeyi imzalamak suretiyle oy kullanırlar. Oy, sandık kurulu başkanı tarafından adayları gösteren ve seçim kurulu başkanlığınca mühürlenmiş listedeki isimlerin işaretlenmesi suretiyle kullanılır. Seçilecek organı oluşturan üye sayısından fazla adayın işaretlendiği oy pusulaları ile diğer kağıtlara yazılan oylar geçersiz sayılır.

Seçim süresinin sonunda seçim sonuçları, seçim sandık kurulu tarafından bir tutanakla tespit edilir ve bir nüshası seçim yerinde asılmak suretiyle duyurulur. Kullanılan oylar ve diğer belgeler tutanağın bir nüshası ile birlikte 3 ay süreyle saklanmak üzere yetkili seçim kurulu başkanlığına verilir. Seçim sonuçları anılan başkanlık tarafından derhal ilan edilir ve ilgili kuruluş veya şubesine bildirilir.

e) Seçimlere İtiraz ve İnceleme:

Genel kurulda yapılan organ ve delege seçimlerinin devamı sırasında yapılan işlemlere ilişkin olarak seçim sonuç tutanaklarının düzenlenmesinden itibaren 2 gün içinde yapılacak itirazlar hakim tarafından aynı gün incelenir ve kesin olarak karara bağlanır. İtiraz süresinin geçmesi ve itirazların karara bağlanmasından hemen sonra hakim, kesin sonuçları ilan eder ve ilgili kuruluş veya şubesine bildirir.

Bakanlık veya kuruluş ya da şubesinin üye ve delegeleri; kanun ve tüzük hükümlerine aykırı olarak genel kurul ve seçim yapılması veya seçim sonuçlarını etkileyecek ölçüde bir usulsüzlük ya da kanuna aykırı uygulama iddiasıyla, bu işlemlerin veya genel kurulun iptali için genel kurul tarihinden itibaren 1 ay içerisinde dava açabilirler. Dava basit yargılama usulüne göre 2 ay içerisinde sonuçlandırılır. Karar hakkında istinaf yoluna başvurulması halinde bölge adliye mahkemesi 1 ay içinde kararını verir. Bu karara karşı temyiz yoluna başvurulması hâlinde Yargıtay tarafından 15 gün içinde kesin olarak karar verilir.

Genel kurulun veya genel kurulda yapılan organ seçiminin iptaline karar verildiği takdirde mahkeme; genel kurulu kanun ve tüzük hükümlerine göre en kısa zamanda toplamak, seçimleri yapmak ve yeni yönetim kurulu seçilinceye kadar kuruluşu yönetmekle görevli olmak üzere, TMK hükümleri gereğince 1 veya 3 kayyım tayin eder ve görev sürelerini belirler.

3. Yönetim Kurulu

Yönetim kurulu, kuruluşun temsil organıdır. Sendikaların yönetim kurullarının üye sayıları 3’ten az, 9 fazla; konfederasyonların yönetim kurullarının üye sayıları ise 5’ten az 22’den fazla olamaz. Şubelerin yönetim kurulunun üye sayısı ise 3’ten az 5’ten fazla olamaz. Yönetim kuruluna asıl üye sayısı kadar yedek üye seçilir. Yönetim kuruluna seçilecek asil ve yedek üye sayısı sendika tüzüğü ile belirlenir. Tüzükte daha yüksek bir yetersayı öngörülmemişse, yönetim kurulu için toplantı yetersayısı kurul üye sayısının salt çoğunluğu, karar yetersayısı toplantıya katılanların salt çoğunluğudur.

4. Disiplin Kurulu

Disiplin kurulunun üye sayısı 3’ten az 9’dan fazla, şubelerin genel kurul dışındaki kurullarının üye sayıları ise 3’ten az 5’ten fazla olamaz. Genel kurul dışındaki organlara asıl üye sayısı kadar yedek üye seçilir. Tüzükte daha yüksek bir yetersayı öngörülmemişse, disiplin kurulu için toplantı yetersayısı kurul üye sayısının salt çoğunluğu, karar yetersayısı toplantıya katılanların salt çoğunluğudur.

5. Denetleme Kurulu

Kuruluşların denetimi, kanun ve kuruluşun tüzük hükümlerine göre denetleme kurulları tarafından yapılır. Denetimde, yönetim ve işleyişin, gelir, gider ve bilançoların ve bunlarla ilgili işlemlerin kanun, tüzük ve genel kurul kararlarına uygunluğu incelenir. Denetleme kurulu ayrıca, gerekli gördüğü durumlarda genel kurulu 60 gün içinde yazılı olarak olağanüstü toplantıya çağırmakla yetkilidir. Tüzükte daha yüksek bir yetersayı öngörülmemişse, denetleme kurulu için toplantı yetersayısı kurul üye sayısının salt çoğunluğu, karar yetersayısı toplantıya katılanların salt çoğunluğudur.

6. Kuruluşların Genel Kurul Dışındaki Zorunlu Organlarına Üyelik

a) Genel Olarak:

Kuruluşların genel kurul dışındaki zorunlu organlarına seçilebilmek için kurucular için aranan şartlara sahip olmak gerekir. Bu bağlamda, genel kurul dışındaki zorunlu organlara üye olma şartları şunlardır: İşçi veya işveren niteliğine sahip olma; kuruluşun kurulu olduğu işkolunda çalışıyor olma; kanunda belirtilen suçlardan hüküm giymemiş olma; fiil ehliyetine sahip olma. Genel kurul dışındaki organlara seçilen üyelerin ad ve soyadları ilgili valiliğe bildirilir. Vali, bu kişilerin ad ve soyadlarını 15 gün içerisinde Bakanlığa gönderir. Bakanlık; bu kişileri 15 gün içinde resmi internet sitesinde ilan eder. Kuruluşların ve şubelerin kurucu ve yöneticileri, kendileri, eşleri ve velayetleri altında bulunan çocuklarına ait mal bildirimlerini Mal Bildiriminde Bulunulması, Rüşvet ve Yolsuzluklarla Mücadele Kanunu ve ilgili yönetmeliklere göre vermek zorundalardır.

b) Genel Kurul Dışındaki Zorunlu Organlarına Üyelik Sıfatını Sona Erdiren Haller:

Genel kurul dışındaki zorunlu organlarına üyelik sıfatını sona erdiren haller şunlardır:

• Kuruluşların genel kurul dışındaki zorunlu organlarına üyelik sıfatı, seçime girmemek, yeniden seçilmemek veya üyenin ölümü, fiil ehliyetini kaybetmesi gibi sebeplerle sona erer.
• Şartlara sahip olmayan birinin seçildiğini tespit eden valiliğin veya Bakanlığın başvurusu üzerine mahkeme, bu kişinin görevine son verir. Mahkemenin kararı kesindir.
• Bu kişilerin kanunda sayılan suçlardan biri ile mahkum olmaları halinde görevleri kendiliğinden sona erer.
• Kuruluş ve şube yönetim, denetleme ve disiplin kurulu üyelerinin görevleri, milletvekili veya belediye başkanı seçilmeleri halinde de kendiliğinden son bulur.

Ragıp Karakuş, “İş Hukuku Ders Notu”, s. 120-123, www.ragipkarakus.com (19.09.2021).