İdari Yargının Görev Alanı Nedir?

Giriş

İdari yargı, idare hukuku kapsamında kamu idaresi ile bireyler veya tüzel kişiler arasında doğan uyuşmazlıkların çözümünde görevli olan yargı koludur. İdarenin hukuka aykırı işlem ve eylemlerinin denetlenmesi ve bireylerin haklarının korunması amacıyla idari yargı mekanizması oluşturulmuştur. İdari yargı, kamu gücü kullanan idarenin işlemlerine karşı bağımsız bir yargı organı olarak karar verir ve bu işlemlerin hukuka uygun olup olmadığını denetler. Bu makalede, idari yargının görev alanı, görevli mahkemeler ve idari davaların türleri ayrıntılı olarak ele alınacaktır.

İdari Yargının Genel Tanımı ve Amacı

İdari yargı, idarenin faaliyetlerini hukuka uygunluk açısından denetler ve idare tarafından yapılan haksız işlemler veya eylemler sonucunda ortaya çıkan hak ihlallerini giderir. İdari yargının temel amacı, bireylerin idare karşısındaki haklarını korumak ve idarenin hukuk devleti ilkelerine uygun hareket etmesini sağlamaktır. İdari yargının denetimi, idari işlemlerin hukuka uygunluğunu kapsar. Bu sayede, idarenin keyfi ve hukuka aykırı işlemlerinin önüne geçilerek hukuki güvenlik sağlanır.

İdari Yargının Görev Alanı

İdari yargının görev alanı, idare hukuku ile düzenlenen ve idare hukuku kurallarına tabi olan işlemlerden doğan uyuşmazlıkların çözümüdür. İdari yargının görev alanına giren başlıca konular şunlardır:

1. İdari İşlemlerden Doğan Uyuşmazlıklar: İdarenin kamu gücü kullanarak tesis ettiği tek taraflı ve kesin nitelikteki idari işlemlerden kaynaklanan uyuşmazlıklar, idari yargının görev alanına girer. Örneğin, bir kamu görevlisinin atama, terfi veya görevden alınma işlemi idari yargıda dava konusu olabilir.
2. İdari Eylemlerden Doğan Uyuşmazlıklar: İdarenin gerçekleştirdiği fiili veya hukuki eylemlerden doğan zararlar nedeniyle açılan tam yargı davaları idari yargının konusunu oluşturur. Örneğin, kamulaştırma işlemlerinde meydana gelen zararlara karşı açılan davalar bu kapsama girer.
3. İdari Sözleşmelerden Kaynaklanan Uyuşmazlıklar: İdarenin taraf olduğu ve kamu hizmetlerinin yürütülmesi amacıyla yapılan idari sözleşmelerden doğan uyuşmazlıklar idari yargıda çözümlenir. Örneğin, kamu ihaleleri veya kamu hizmetleri sözleşmeleri kapsamında doğan anlaşmazlıklar idari yargıda değerlendirilir.
4. Disiplin Cezalarından Doğan Uyuşmazlıklar: Kamu görevlilerine verilen disiplin cezaları ve bu cezalarla ilgili idari işlemler de idari yargının görev alanına girer. Kamu görevlileri, hukuka aykırı disiplin cezalarına karşı idari yargıda dava açabilirler.
5. Kamu Düzenine İlişkin İdari İşlemler: İdare tarafından kamu düzeninin korunması amacıyla alınan önleyici veya düzenleyici tedbirler de idari yargının denetimine tabidir. Örneğin, ruhsatsız yapıların yıkımına ilişkin işlemler veya güvenlik önlemleriyle ilgili idari kararlar idari yargıda denetlenebilir.
6. Belediye ve Yerel Yönetim İşlemleri: Belediyeler ve diğer yerel yönetim birimlerinin yaptığı imar planları, ruhsat işlemleri ve diğer düzenleyici işlemlerden doğan uyuşmazlıklar da idari yargının görev alanına girer.

İdari Yargı Mahkemeleri

İdari yargının görev alanına giren davalar, idari yargı teşkilatında yer alan farklı mahkemelerde çözümlenir. Türkiye’de idari yargı teşkilatı, üç kademeli bir yapıdan oluşur:

1. İdare Mahkemeleri: İdare mahkemeleri, idarenin işlemleri ve eylemlerinden doğan iptal ve tam yargı davalarını ilk derece mahkemesi olarak çözer. İptal davaları, idarenin hukuka aykırı bir işleminin iptal edilmesi talebini içerirken, tam yargı davaları ise idarenin eylemlerinden doğan zararların tazmin edilmesini konu alır.
2. Vergi Mahkemeleri: Vergi mahkemeleri, vergi, resim, harç ve benzeri mali yükümlülüklerden doğan uyuşmazlıkları çözen ilk derece mahkemeleridir. Vergi mahkemeleri, mükellefler ile vergi idaresi arasında çıkan uyuşmazlıkları yargılamaya yetkilidir.
3. Bölge İdare Mahkemeleri: Bölge idare mahkemeleri, idare ve vergi mahkemelerinin kararlarına karşı yapılan istinaf başvurularını inceler. Bölge idare mahkemesi, kararın hukuka uygunluğunu denetleyerek kararı onaylar, değiştirir veya bozar.
4. Danıştay: Danıştay, Türkiye’de idari yargının en yüksek organıdır. Danıştay, ilk derece mahkemesi olarak belirli idari davalara bakar ve bölge idare mahkemelerinin kararlarına karşı yapılan temyiz başvurularını karara bağlar. Ayrıca, Danıştay, idarenin düzenleyici işlemlerine karşı açılan davalarda genel olarak karar merciidir.

İdari Davaların Türleri

İdari yargıda üç temel dava türü bulunmaktadır:

1. İptal Davası: İdarenin hukuka aykırı bir işleminin iptali için açılan davadır. İptal davası, işlemin dayandığı sebeplerin hukuka uygun olmaması, yetki aşımı, şekil bozukluğu, sebep ve maksat yönünden hukuka aykırılık gibi nedenlerle açılabilir.
2. Tam Yargı Davası: İdarenin eylemleri veya işlemleri sonucunda ortaya çıkan zararların tazmini amacıyla açılan davadır. Bu dava türü, idarenin hukuka aykırı fiil ve işlemlerinden doğan maddi ve manevi zararların giderilmesini sağlar.
3. Tespit Davası: İdari bir işlemin veya eylemin hukuka aykırılığının tespiti amacıyla açılan davadır. Bu tür davalar genellikle diğer davalara ek olarak açılır ve mahkemenin tespit kararına dayanılarak daha sonra tam yargı davası açılabilir.

Sonuç

İdari yargı, bireylerin idare karşısındaki haklarını koruma ve idarenin hukuka uygun hareket etmesini sağlama işlevini üstlenir. İdari yargının görev alanı, idare hukuku kuralları çerçevesinde idarenin işlem ve eylemlerinden doğan uyuşmazlıkların çözümüdür. İdari işlemlerden doğan iptal davaları, idari eylemlerden kaynaklanan tam yargı davaları ve idari sözleşmelerden doğan uyuşmazlıklar, idari yargının konusunu oluşturur. İdari yargı mahkemeleri arasında yer alan idare mahkemeleri, vergi mahkemeleri, bölge idare mahkemeleri ve Danıştay ise bu uyuşmazlıkların çözümünde görev yapar. İdari yargı, idarenin hukuka aykırı işlemlerini denetleyerek bireylerin haklarını güvence altına alır.