İDARİ İŞLEMLER
İdari işlem, tek yanlı bir irade açıklamasının tek başına sonuç doğurmasıdır. İdari işlemde, idare tarafından yapılan bir irade açıklaması söz konusudur. İdari işlemleri diğerlerinden ayıran özelliği, ilgilinin üzerinde ve onun iradesi dışında bir sonuç doğurmasıdır.
İDARİ İŞLEMLERİN ÖZELLİKLERİ
İdari işlemler, tek yanlılık ve icrailik, hukuka uygunluk karinesinden yararlanma ve yargısal denetime tabi olma gibi özellikler gösterir.
İdari işlemlerde, organik olarak yasama ve yargının dışında kalan idarenin yaptığı bir işlem söz konusudur.
İstisnaen, özel hukuk tüzel kişilerinin de, Danıştay’ın ifadesiyle ‘bitişik kamu kurumu’ sıfatıyla idari işlem yaptığını görüyoruz. Danıştay’a götürülen hâkim-savcılara lojman tahsis etme işlemini yapan kurum olan Adalet Teşkilatını Güçlendirme Vakfı’nın bir işlemi Danıştay tarafından bir idari işlem olarak kabul edilmiştir. ATGV, Danıştay’a göre kamu kurumuna yakın bir vakıftır ve hukuki işlem yapabilir.
A. TEK YANLILIK
İdari işlemlerde tek yönlü bir irade açıklaması vardır; yani karşı tarafın rıza ve muvafakatine gerek yoktur. Örneğin müşterek kararnamelerde başbakan, cumhurbaşkanı ve ilgili bakanın iradesi gerekir; ancak bu tek yönlü bir iradedir.
Tek yanlıdan anlaşılması gereken, iradenin tek yönlü olduğudur; tek bir iradenin varlığı değildir.
B. İCRAİLİK
İdari işlemin, ayrıca başka bir organın işlemine gerek olmaksızın hukuk dünyasında tek başına hüküm ve sonuç doğurabilmesidir. Ör. Disiplin cezasının verilmesi. İcrailik bir kamu gücü ayrıcalığıdır; toplumdaki herkes üzerinde uygulanabilir.
İdari işlem, icrailik özelliğinin bir gereği olarak hukuki alemde her zaman sonuç doğurur; ancak maddi dünyada da sonuç doğurması gerekir. İcrai işlemin maddi alemde de gerçekleşebilmesi için çoğu kez bazı ameliyelere girişilmesi gerekir.
Hukuk düzenindeki sonuçların maddi hayata fiilen geçirilmesine re’sen icra denir. (Kamu alacaklarının tahsili, kolluk yetkisinin kullanılması) (Re’sen icra ≠ icrailik) İdare yaptığı işlemi, zorla icra ediyorsa orada cebri icra söz konusudur.
Bir işlemin icrailik niteliğini taşıması, o işlem hakkında tam yargı davası açılabileceğini gösterir.
İstisnaları
İcrailik, idari işlemin özellikleri arasında belirtilmekle birlikte; bunun bazı istisnaları vardır:
a. Hazırlık İşlemleri
İdarenin icrai işleme hazırlık mahiyetinde yapması gereken işlemleri ifade eder. Bunlar, tek başına ilgililerle ilgili hüküm ve sonuç doğurmaz. (İmar planı icrai işlemdir; ancak onun hazırlık aşaması icrai işlem değildir.)
b. Gösterici ya da Belirtici İşlemler
İdari işlem yapıldıktan sonra ortaya çıkan durumun ne olduğunu öğrenmek üzere ilgilinin idareye bir talepte bulunabilir. İdarenin bu talep üzerine ortaya çıkan sonucu ilgiliye bildirmesi gösterici işlemdir; kurucu nitelik arz etmez. İdare, gösterici işlem yaparken kurucu nitelikte işlemleri de bununla birlikte ilgiliye bildirebileceğinden; bu durum her zaman mutlaklık taşımaz.
c. İç Düzen İşlemleri
İdarenin iç işleyişini kolaylaştırmaya dönük, ilgililer üzerinde hüküm ve sonuç doğurmayan işlemlerdir. Direktif, sirküler, talimat gibi adlarla karşımıza çıkar. Bu işlemleri idari amir yapar ve bu yetkisi hiyerarşiden kaynaklanır.
İç düzen işlemlerini, idarenin düzenleyici işlemlerinden ayıran nedir?
İç düzen işlemlerinde, ilgililer (ör. emri alan memurlar) o işlemin kendi üzerlerinde hüküm ve sonuç doğmasını beklemeden bu işleme karşı yargı yoluna başvuramazlar. İdarenin düzenleyici işlemlerinde ise hüküm ve sonuç doğmasını beklemeden yargı yoluna başvurulabilir. Bu noktada bir mutlaklık yoktur.
C. HUKUKA UYGUNLUK KARİNESİNDEN YARARLANMA
İdari işlemler; aksi yargı kararıyla belirtilene kadar hukuka uygun kabul edilir. Bu varsayım, uygulanabilirliği meşru kılmaya dayanmaktadır. Ancak, tabi ki bunların hukuka
aykırılığı iddia edilebilir.
D. YARGISAL DENETİM
Hukuk devleti ilkesi uyarınca, tüm idari kararlar yargı denetime tabiidir.