SÖZLEŞMELERDE ŞEKİL

TANIM: Bir iradeyi dışa açıklamak üzere kullanılan kalıp veya araca şekil denir. Her sözleşmenin, hukuki işlemin ve hatta irade açıklamasının bir şekli vardır. Şekilsiz bir irade açıklaması ve beyanı olmaz. Şekle bağlı olmadığından söz edildiği zaman “şekil özgürlüğü” kastedilir. “Şekil şartı” denildiği zaman hukuki işlemin geçerli olması, sonuçlarını meydana getirmesi için mutlaka kanun veya taraflarca öngörülen, şekil içinde yapılması söz konusu olur. Şekil zorunluluğunu öngören hukuk normunun amacı, tarafların (özel koruma) ve üçüncü kişilerin (genel koruma) menfaatini korumak ve hukuk güvenliğini sağlamaktır.

ŞEKLİN FAYDALARI

• a. Sözleşmeye kesinlik sağlar: Tarafların işlem iradelerinin ciddiyetini gösterir, sözleşmenin kesin olarak yapılmak istendiğini belirler.
• b. Sözleşmeye açıklık sağlar: Birden çok anlama gelebilecek belirsiz ve şüpheli noktalar önlenir.
• c. İspat güvenlik ve kolaylığı sağlar.
• d. Tarafları düşünmeye sevk eder: Ayrıntılı düşünme, acele karar vermekten kaçınma, uyarma imkanı sağlar. Sözleşmenin resmi bir makam önünde yapılması halinde dikkat ve düşünme payı daha da artar.
• e. Açıklık ve güven sağlar: Aleniyet sağlar, üçüncü kişilere işlemden haberdar olma imkanını verir.
• f. Sözleşmelerin yorumunu kolaylaştırır: Uyuşmazlık halinde, belirli bir şekil içinde yapılmış olan irade
  beyanlarını yorumlama imkanı bulur.

ŞEKLİN SAKINCALAR

• a. Zaman yönünden hukuki işlemin yapılmasını geciktirir.
• b. Ekonomik yönden pahalıdır.
• c. Esası şekle feda etme tehlikesini taşır.

TBK’NIN KABUL ETTİĞİ SİSTEM

Şekil özgürlüğü ilkesini kabul etmiştir. TBK mad.12/1: Sözleşmenin geçerliliği, kanunda aksi öngörülmedikçe, hiçbir
şekle bağlı değildir. Kanunun özel bir hükümle şekil mecburiyeti koyduğu irade beyanları, yani hukuki işlemler bu ilkenin dışındadır. Şekil özgürlüğünün amacı; hukuki işlemlerin ve bu arada sözleşmelerin, ihtiyaca göre, mümkün olduğu kadar süratle yapılıp sonuçlandırılmasıdır.

Türk hukukunda şekil özgürlüğü ilke şekil mecburiyeti istisnadır. İstisnalardan örnekler;

• TBK mad. 237/1’ göre, taşınmaz satış sözleşmesinde
• TBK mad. 288/2’ göre, taşınmaz bir mala ilişkin bağışlama sözü vermede
• TBK mad. 184/1’ göre, alacağın devrinde yazılı şekil geçerlilik koşuludur.

Harici satış: Resmi şekle uyulmadan yapılan satıştır. Sadece kat mülkiyeti konusunda geçerliliği kabul edilmiştir. Kat mülkiyetine tabi yerlerde taraflar yazılı sözleşme ile edimlerini yerine getirmişse müteahhidin sözleşmenin geçersizliğini iddia etmesi hakkın kötüye kullanılmasıdır. (Yargıtay İçtihadı Birleştirme Kararı 1988)

Şekil mecburiyeti yalnız kanunla veya tarafların iradeleriyle öngörülebilir. Örf ve adet hukuku, hakimin yarattığı hukuk, tüzük ve yönetmelik ile şekil koşulu konulamaz.