Satıcının Zapttan Sorumluluğu (BK.m.214-218)
1.Satıcının Zapttan Sorumluluğunun tanımı ve hukuki niteliği
MADDE 214- Satış sözleşmesinin kurulduğu sırada var olan bir hak dolayısıyla, satılanın tamamı veya bir kısmı bir üçüncü kişi tarafından alıcının elinden alınırsa satıcı, bundan dolayı alıcıya karşı sorumlu olur.
Alıcı, elinden alınma tehlikesini sözleşmenin kurulduğu sırada biliyor idiyse satıcı, ayrıca üstlenmiş olmadıkça bundan dolayı sorumlu olmaz.
Satıcı, üçüncü kişinin hakkını gizlemişse, sorumluluğunu kaldırma veya sınırlama konusunda yapılmış olan anlaşma kesin olarak hükümsüzdür.
Zapttan sorumluluğun tanımı: Zapttan sorumluluk, satış sözleşmesinin kurulduğu sırada –üçüncü kişiye ait- var olan bir hak dolayısıyla, satılanın tamamı veya bir kısmı bir üçüncü kişi tarafından alıcının elinden alınırsa satıcı, bundan dolayı alıcıya karşı sorumlu olur. 3.kişinin hakkının varlığı sebebiyle alıcının mülkiyet hakkını gereği gibi kullanamamasıdan dolayı satıcı sorumludur.
Zapttan sorumluluğun hukuki niteliği:
-Zapttan sorumluluk,satıcının mülkiyeti geçirme borcunun bir sonucu ve müeyyidesidir.Zapt tehlikesinde BK.md.112’ de uygulama alanı bulur ancak özel hükümlerin varlığı alıcıya ekstra bir koruma sağlar.
-Zapttan sorumluluk, sözleşemede ayrıca hükme bağlanmak zorunda değildir, kanuni bir sorumluluktur. Taraflar sözleşmenin kuruluşu sırasında anlaşarak sorumluluğu genişletebilir, sınırlandırabilirler veya kaldırabilirler. Satıcı, üçüncü kişinin hak iddiasını biliyor ve gizliyorsa sorumluluğun kaldırıldığı veya sınırlandırıldığı anlaşmalar kesin hükümsüz olur.
-Zapt tan sorumluluk, satılanı teslim etme ve mülkiyeti geçirme borçlarının bir tamamlayıcısıdır. Sözleşmenin başka bir sebeple hükümsüz kılındığı durumlarda zapttan sorumluluk hükümlerine başvurulmaz, genel hükümler uygulama alanı bulur.
-Zapttan sorumluluk, mutlak sorumluluk halidir.
-Satılan şey taşınırsa, iyi niyetli alıcının kazandığı ayni hak korunmuştur.Ancak gerçek malikin elinden rızası dışında çıkan taşınırları konu edinen satış sözleşmesinde alıcı,malda malik olamadığı için satıcının zapttan sorumluluğuna başvurabilir. Kötü niyetli alıcının zapttan sorumluluğa başvurabilmesi için satıcının ayrıca bu sorumluluğu üstlenmiş olması gerekir.
2.Satıcının zapttan sorumluluğunu şartları ve hükümleri
Satılan mal,alıcıya teslim edilmiş olmalıdır.Teslim edilmeden önce el konulmuşsa alıcı zapttan sorumluluğa değil hiç ifa etmemeden sorumluluğa gidebilir.
Üçüncü kişi hiçbir hakka dayanmayarak satılanı zorla alması durumunda zapttan sorumluluğa gidilmez. Üçüncü kişinin satılanda zaptı sağlayacak hakkı en geç sözleşmenin kurulması sırasında mevcut olması gerekir.Eğer bu hak sözleşmenin kurulmasından sonra ifadan önce kazanılmışsa satıcının zapttan sorumluluğu yoktur,satıcının sorumluluğu ifa etmemeden kaynaklanmaktadır.
Üçüncü kişinin zapt tehlikesi yaratabilecek hakkının varlığını alıcı sözleşmenin kurulmasından önce bilmemelidir.Biliyor ise alıcı zapttan sorumluluk hükümlerinden yararlanabilmek için satıcının bu durumu taahhütte bulunması gerekir.
Üçüncü kişi, satılan üzerindeki hak iddiasını dava yoluyla ispatlayabilir veya isterse dürüstlük kuralı gereğince hakkının varlığını ispat ederek satılanı zapt edebilir. Dava yoluna gidilmeden, alıcının, malı üçüncü kişiye teslim etmiş olması satıcının zapttan sorumluluğunu kaldırmaz.
Üçüncü kişi, satılanı tamamen alarak ve bütün haklarıyla birlikte ele geçirmesi durumunda tamamen zapt ;alıcının tam hak sahipliğini sınırlayan bir hakkı ileri sürmesi durumunda kısmi zapt etmiş olur.
Üçüncü kişinin hak iddiası davaya konu edinilmişse alıcı, bu davayı satıcıya bildirmekle yükümlüdür. Bu bildirimi alan satıcı, durumun gereğince, alıcının yanında davaya katılmalı veya alıcı yerine geçerek davayı takip edebilir. Bu durumda mahkemenin hükmü satıcıyı da bağlar. Satıcı zamanında yapılmış bildirime rağmen davaya katılmamışsa, satıcı, mahkemenin hükmüne bağlıdır.
Alıcının zamanında yaptığı ihtara rağmen davaya katılmayan satıcı, alıcıya, mahkemenin hükmünü beklemeksizin üçüncü kişinin hak iddiasını tanımak veya hakeme gitmeyi kabul etmek imkanı verir. Satıcı bu halde sorumluluktan kurtulamaz.
Alıcı, satıcıya üçüncü kişinin hak iddiası davasını bildirmezse veya zamanında bildirmemişse: satıcı, eğer zamanında bildirilseydi 3.kişinin üstün hak iddiasını elverişsiz bir hale getirebileceğini ispatlarsa ispatladığı ölçüde sorumluluktan kurtulur.
3.Zapttan sorumluluğun kapsamı
a.Tamamen Zapt halinde satıcının sorumluluğunun kapsamı
MADDE 217- Satılanın tamamı alıcının elinden alınmışsa, satış sözleşmesi kendiliğinden sona ermiş sayılır ve alıcı satıcıdan aşağıdaki istemlerde bulunabilir:
1. Satılandan elde ettiği veya elde etmeyi ihmal eylediği ürünlerin değeri indirilerek, ödemiş olduğu satış bedelinin faizi ile birlikte geri verilmesini.
2. Satılanı elinden alan üçüncü kişiden isteyemeyeceği giderleri.
3. Davayı satıcıya bildirmekle kaçınılabilecek olanlar dışında kalan bütün yargılama giderleri ile yargılama dışındaki giderleri.
4. Satılanın tamamen elinden alınması yüzünden doğrudan doğruya uğradığı diğer zararları.
Satıcı, kendisine hiçbir kusur yüklenemeyeceğini ispat etmedikçe, alıcının satılanın elinden alınması yüzünden uğramış olduğu diğer zararları da gidermekle yükümlüdür.
b.Kısmi Zapt Halinde Satıcının Sorumluluğunun Kapsamı
MADDE 218- Satılanın bir kısmı elinden alınmış veya satılan sınırlı ayni bir hakla yüklenmişse alıcı, sadece bu yüzden uğradığı zararın giderilmesini isteyebilir.
Ancak alıcının, satılandaki bu durumu bilseydi onu satın almayacağı durum ve koşullardan anlaşılıyorsa, alıcı hâkimden sözleşmenin sona ermesine karar vermesini isteyebilir. Bu durumda alıcı, satılanın elinde kalmış olan kısmını o zamana kadar elde etmiş olduğu yararlarla birlikte, satıcıya geri vermekle yükümlüdür.
Tam zapttan farkı, kısmi zaptta sözleşme kendiliğinden sonra ermemekte bu hususta mahkeme kararına ihtiyaç duyulmaktadır. Kısmi zapt halinde alacaklının hakları;
-Kural olarak sadece, kısmi zapt sebebiyle uğradığı müspet zararın tazminini isteyebilir.
-Satıcıya, satılan mal misli eşya ise zapt edilen kısmı tamamlama hakkı tanınır.
