📌 Giriş
Bir hukuk devletinde yasaların, düzenleyici işlemlerin ve devlet organlarının kararlarının anayasa ile uyumlu olması büyük önem taşır. Hukuk düzeninde ortaya çıkabilecek anayasa aykırılıklarını önlemek ve anayasaya uygunluğu sağlamak için uygulanan mekanizmalardan biri de norm denetimidir. Norm denetimi, yasama ve yürütme organlarının çıkardığı kanunların, kanun hükmünde kararnamelerin ve yönetmeliklerin anayasaya uygunluğunu denetleyen bir süreçtir. Bu makalede norm denetiminin ne olduğu, türleri ve işleyişi detaylı bir şekilde ele alınacaktır.
⚖️ Norm Denetimi Nedir?
Norm denetimi, devletin yasama ve yürütme organları tarafından çıkarılan yasaların, tüzüklerin, yönetmeliklerin ve diğer düzenleyici işlemlerin anayasaya uygun olup olmadığının denetlenmesidir. Norm denetimi, hukuk devletinin temel ilkelerinden biri olan anayasaya uygunluk ilkesinin hayata geçirilmesini sağlar.
Norm denetimi sayesinde devlet organlarının işlemleri üzerinde yargısal bir denetim mekanizması kurulur ve anayasal düzen korunur. Türkiye’de norm denetimi yetkisi Anayasa Mahkemesi’ne aittir.
✅ Norm Denetiminin Amacı
- Anayasanın üstünlüğünü korumak
- Temel hak ve özgürlükleri güvence altına almak
- Yasama ve yürütme organlarının yetkilerini anayasal sınırlar içinde kullanmasını sağlamak
- Hukuk devleti ilkesini korumak
- Keyfi yönetimi ve hukuksuz uygulamaları önlemek
🏛️ Norm Denetimi Türleri
Norm denetimi, soyut norm denetimi ve somut norm denetimi olmak üzere iki temel başlık altında incelenir:
1. Soyut Norm Denetimi
Soyut norm denetimi, bir yasanın veya düzenleyici işlemin uygulamaya konulmadan önce veya uygulamada doğrudan bir sorun yaratmadan önce anayasaya uygun olup olmadığının denetlenmesidir.
Soyut Norm Denetiminin Özellikleri:
✅ Anayasaya aykırılık iddiası doğrudan ileri sürülür.
✅ Yasanın veya düzenlemenin doğrudan iptali talep edilir.
✅ Anayasa Mahkemesi tarafından incelenir ve bağlayıcı karar verilir.
Türkiye’de soyut norm denetimi yetkisine sahip olanlar:
- Cumhurbaşkanı
- TBMM’de en fazla üyeye sahip iki siyasi parti grubu
- TBMM üye tam sayısının en az beşte biri (120 milletvekili)
2. Somut Norm Denetimi
Somut norm denetimi, bir davaya bakan mahkemenin, uygulanacak yasa veya düzenleyici işlemin anayasaya aykırılığı konusunda tereddüt yaşaması durumunda, Anayasa Mahkemesi’ne başvurmasıdır.
Somut Norm Denetiminin Özellikleri:
✅ Devam eden bir davaya dayanır.
✅ Mahkeme, yasa veya düzenleyici işlemin anayasaya aykırı olduğu kanaatine varırsa, Anayasa Mahkemesi’ne başvurur.
✅ Anayasa Mahkemesi iptal kararı verirse ilgili yasa veya düzenleme yürürlükten kalkar.
Somut norm denetimi süreci:
- Mahkeme, davada uygulanan yasanın anayasaya aykırılığını tespit eder.
- Mahkeme, davayı durdurarak Anayasa Mahkemesi’ne başvurur.
- Anayasa Mahkemesi iptal kararı verirse yasa veya düzenleme yürürlükten kalkar.
📝 Norm Denetiminin İşleyişi
Norm denetimi süreci şu aşamalardan oluşur:
🔍 1. Başvuru Aşaması
- Soyut norm denetimi için başvurular Cumhurbaşkanı, siyasi parti grupları veya milletvekilleri tarafından yapılır.
- Somut norm denetimi ise mahkemeler tarafından başlatılır.
📂 2. İnceleme Aşaması
- Anayasa Mahkemesi, başvurunun usulüne uygun olup olmadığını inceler.
- Başvuruda bir eksiklik tespit edilirse başvuru reddedilir.
- Başvuru usule uygun ise inceleme başlar.
⚖️ 3. Karar Aşaması
- Anayasa Mahkemesi, başvuruyu değerlendirir ve anayasaya uygunluk konusunda karar verir.
- İptal kararı verilirse ilgili yasa veya düzenleme yürürlükten kaldırılır.
- Karar Resmî Gazete’de yayımlandıktan sonra yürürlüğe girer.
🌍 Norm Denetiminin Hukuki Dayanakları
Türkiye’de norm denetimi, Anayasa’nın 148. ve 149. maddeleri ile düzenlenmiştir. Anayasa Mahkemesi, norm denetimi yetkisini doğrudan bu anayasal hükümlere dayanarak kullanır.
Anayasa’nın 148. maddesi:
“Anayasa Mahkemesi, yasaların, Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin ve Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğü’nün Anayasa’ya şekil ve esas bakımından uygunluğunu denetler.”
Anayasa’nın 149. maddesi:
“Anayasa Mahkemesi kararları kesin olup, yasama, yürütme ve yargı organlarını, idare makamlarını, gerçek ve tüzel kişileri bağlar.”
🚨 Norm Denetiminde Sık Yapılan Hatalar ve Çözümleri
❌ Eksik Başvuru: Başvuruda yeterli hukuki gerekçe sunulmaması.
✅ Çözüm: Başvuruda anayasal dayanaklar ve ihlal nedenleri açıkça belirtilmelidir.
❌ Yetkisiz Başvuru: Başvurunun yetkisiz makamlar tarafından yapılması.
✅ Çözüm: Başvurunun Anayasa Mahkemesi’nin yetki alanına girdiğinden emin olunmalıdır.
❌ Süre Aşımı: Başvurunun yasal süre içinde yapılmaması.
✅ Çözüm: Başvuruların yasal süreler içinde yapıldığından emin olunmalıdır.
🏆 Sonuç
Norm denetimi, anayasal düzenin korunması ve hukuki güvenliğin sağlanması için hayati öneme sahiptir. Yasaların ve düzenlemelerin anayasa ile uyumlu olması, demokratik hukuk devletinin temel taşıdır. Anayasa Mahkemesi’nin norm denetimi yetkisi, yasama ve yürütme organlarının anayasaya uygun hareket etmesini sağlar ve hukuk devletinin devamlılığını teminat altına alır.
