29-Dava Arkadaşlığı / Medeni Usul Hukuku

Dava Arkadaşlığı

                      Davalı veya davacı tarafta birden fazla kişinin olması dava arkadaşlığının bir sonucudur. Davacı tarafta olan dava arkadaşlığına aktif dava arkadaşlığı, davalı taraftaki dava arkadaşlığına pasif dava arkadaşlığı denir. Dava arkadaşlığına sübjektif dava birleşmesi de denir. Dava arkadaşlığı mecburi dava arkadaşlığı ya da ihtiyari dava arkadaşlığı biçiminde de olur.

                      Maddi hukuktan kaynaklanan dava arkadaşlığına maddi dava arkadaşlığı, usul hukukundan doğan dava arkadaşlığına ise usuli dava arkadaşlığı denir.

                      Maddi hukukta, uyuşmazlık konusu hak bakımından birlikte hareket etme zorunda olanlar veya bir zorunluluk olmamakla birlikte hareket etmesi mümkün olanlar, yargılama hukuku bakımından dava arkadaşı vardır.

İhtiyari Dava Arkadaşlığı

İhtiyari dava arkadaşlığı üç halde mümkündür.

1. Davacılar veya davalılar arasında dava konusu olan hak veya el birliği ile mülkiyet dışındaki bir sebeple ortak olmasıdır. Örneğin müteselsil borçlar ve alacaklılar arasındaki hak ve borçlarla ilgili davalarda dava arkadaşlığı mümkündür.
2. Ortak bir işlem ile hepsinin yararına bir hak doğmuş veya kendilerinin bu şekilde yükümlülük altına girmiş olmaları halinde ihtiyari dava arkadaşlığı mümkündür.
3. Davaların temelini oluşturan vakıaların ve hukuki sebeplerin aynı veya birbirine benzer olmasıdır.

Yukarıdaki üç sebebin dışında ihtiyari dava arkadaşlığı mümkün değildir. Eğer yine de dava arkadaşlığı varmış gibi dava açılırsa davaların ayrılmasına karar verilir. Buna karşılık yukarıdaki koşulların varlığına rağmen dava ayrı ayrı açılmış ise davaların birleştirilmesine karar verilebilir.

İhtiyari Dava Arkadaşlığının Hükümleri

İhtiyari dava arkadaşlığında dava arkadaşı kadar dava vardır. Çünkü ihtiyari dava arkadaşlığında her dava arkadaşlığında her dava arkadaşının davası birbirinden bağımsızdır. Dava arkadaşları her biri kişisel iddia ve savunmasını diğerinden bağımsız olarak kullanır. Dava arkadaşları için dava şartları ve ilk itirazlar kural olarak ayrı ayrı incelenir. Birisi hakkında dava şartı bulunmuyorsa mahkeme o dava bakımından davayı reddeder, diğerleri devam eder.

Dava arkadaşları, diğer davalardan bağımsız olarak usul işlemlerini yapar. Dava arkadaşları, diğer dava arkadaşlarının davasına taraf olmayıp üçüncü kişi kabul edildiğinden, üçüncü kişilerin yapabilecekleri tüm işlemleri yapabilir.

Dava sonunda her bir dava arkadaşı bakımından ayrı ayrı hüküm de verilebilir. Birisi hakkındaki dava kabul edilebilirken, diğeri hakkında dava reddedilebilir. Dava arkadaşlarından sadece birisi, verilen hükme karşı istinaf yoluna başvurur ve istinaf sonrasında hüküm kaldırılırsa bu karardan istinafa başvuran taraf yararlanır. İstinafa başvurmayan dava arkadaşı bundan yararlanamaz.

**İhtiyari dava arkadaşlığında, birden fazla kişinin dava arkadaşı olmalarının nedeni tahkikatın ortak oluşur. Bu taraflar ve mahkemelerin iş yükünün azaltılması bakımından önemlidir. İhtiyari dava arkadaşlığından ortak işlemleri tekrardan kaçınan bir anlayış vardır. Bunun dışında davalar birbirinden bağımsızdır

Mecburi Dava Arkadaşlığı

Maddi hukuk sebebiyle birden fazla dava açması veya onlara karşı dava açılmasının zorunlu olarak kabul edildiği dava arkadaşlığıdır. Mecburi dava arkadaşlığının olduğu hallerde mecburi dava arkadaşlarından birisi tek başına dava açamaz. Bu durumda birden fazla kişi birlikte dava açmalı veya birden fazla kişiye birden dava açılmalıdır. Davaların birlikte açılmaması halinde dava hemen reddedilmez diğer kişilerin de davaya dahil edilebilmesi için süre verilir. Verilen süre içerisinde eksik dava arkadaşları davaya dâhil edilmezlerse dava takip yetkisi eksikliğinden reddedilir.

Maddi hukuka göre bir hakkın birden fazla kimse tarafından birlikte kullanılması veya birden fazla kimseye karşı birlikte ileri sürülmesi ve tamamı hakkında tek hüküm verilmesi gereken hâllerde, mecburi dava arkadaşlığı vardır.

                      Mecburi dava arkadaşlığı, maddi ve usuli sebeplerden kaynaklanır.

                      Usuli sebeplerde bu davalar ayrı ayrı da açılabilir ancak, usul hukuku sebebiyle birlikte açılmalı ve birlikte yürütülmelidir. Bazı hallerde kanun davanın birden fazla kişiye karşı birlikte açılmasını zorunlu kılmıştır. Bunun nedeni çelişik kararlar verilmesini önlemek ve doğru karar verilmesini sağlamaktır. Örneğin nesebin reddi davası çocuk ve anneye karşı birlikte açılmalıdır. Olağanüstü zamanaşımına dayanan tescil davasını zilyet, hazineye ve ilgili kamu tüzel kişiliğine birlikte açmalıdır. 

                      Maddi hukuka dayanan mecburi dava arkadaşlığında ise, hüküm maddi hukuk gereğince birlikte verilmelidir. Bu yüzden dava birlikte açılmalıdır. Dava birlikte açılmalı, yürütülmeli ve tüm dava arkadaşları için tek bir karar verilmelidir. Maddi hukuktan kaynaklanan mecburi dava arkadaşlığında;

                      – Hak ve borç üzerinde tarafların birlikte hareket etme zorunluluğu vardır. Örneğin elbirliği ile mülkiyet

                      – Hak ve borcun bölünemez oluşudur. Örneğin birden fazla kişinin kiracı olarak oturduğu bir yerde onlara karşı açılan tahliye davası

Mecburi Dava Arkadaşlığının Hükümleri

Mecburi dava arkadaşlığında, dava tüm dava arkadaşları tarafından veya onlara karşı birlikte açılmalı, tasarruf işlemleri dava arkadaşları tarafından birlikte yapılmalıdır. Mecburi dava arkadaşlığında tek bir dava olduğu için dava arkadaşlarının birlikte hareket etmesi zorunludur.

Dava arkadaşlarından birisi dava açmak istemez ise, örneğin mirasçılardan birsi dava açmak istemez ise hâkim taksimin icrasına kadar miras şirketine bir mümessil tayin edebilir. Mecburi dava arkadaşlarından bir kısmı dava açmış ya da bir kısmına karşı dava açılmış ise dava hemen reddedilmez, diğer dava arkadaşlarının da davada yer almaları için süre verilir. Verilen süre içerisinde eksik dava arkadaşları davaya dâhil edilmezlerse dava takip yetkisi eksikliğinden reddedilir.

Duruşmaya gelmiş olan dava arkadaşlarının yapmış olduğu usul işlemleri, usulüne uygun olarak duruşmaya davet edildiği halde duruşmaya gitmeyen diğer dava arkadaşları bakımından da geçerlidir. Ancak dava üzerinde doğrudan sonuç doğuran feragat, kabul ve sulh gibi işlemlerin birlikte yapılması gerekmektedir.

Mecburi dava arkadaşlığında, özellikte maddi hukuktan kaynaklanan mecburi dava arkadaşlığında mahkeme tüm dava arkadaşları bakımından aynı kararı verir. İstinaf ve temyiz yoluna da birlikte başvurulmalıdır. Usuli bakımdan mecburi dava arkadaşlığında ise dava arkadaşları birlikte hareket etmek zorunda değildir. Her biri bağımsız olarak usul işlemlerini yapabilir.