Sendika Üyeliği
1. Sendika Üyeliğinin Şartları
a) İşçi veya İşveren Niteliğine Sahip Olma:
İşçi sendikasına üye olacak kişilerin işçi, işveren sendikalarına üye olacak kişilerin ise işveren niteliğinde olmaları gerekir. Daha önce de ifade ettiğimiz üzere, sendikal saflık ilkesi gereğince; işçiler işveren sendikalarına, işverenler ise işçi sendikalarına üye olamazlar.
b) Belirli Bir Yaşı Doldurmuş Olma:
İşçi sendikasına üye olacak işçilerin 15 yaşını doldurmuş olmaları gerekir. 15 yaşını doldurmuş olsalar bile, 18 yaşından küçüklerin sendikaya üye olabilmeleri kanuni temsilcilerinin onayına bağlıdır. İşverenler bakımından böyle bir sınırlama getirilmemiş olsa da, sendikaya üye olabilmek için fiil ehliyetine sahip olmak gerekeceği için, işverenin en az 18 yaşında bulunması, 18 yaşından küçükse kanuni temsilcisinin onayının bulunması gerekir.
c) Aynı İşkolunda ve Aynı Zamanda Başka Bir Sendikaya Üye Olmama:
İşçi veya işverenler aynı işkolunda ve aynı zamanda birden çok sendikaya üye olamazlar199. İşçi ve işverenlerin bu hükme aykırı şekilde birden çok sendikaya üye olmaları halinde sonraki üyelikler geçersizdir. Fakat, bu kurala istisna olarak; aynı işkolunda ve aynı zamanda farklı işverenlere ait işyerlerinde çalışan işçiler birden çok sendikaya üye olabilirler. Bir işyerinde yardımcı işlerde çalışan işçiler de, işyerinin girdiği işkolunda kurulu bir sendikaya üye olabilirler. Kamu işveren sendikalarının, aynı işkolunda faaliyette bulunması şartı aranmaz.
d) Tüzükte Belirtilen Diğer Şartları Taşıma:
Sendika tüzüklerine, üye olmak için ek şartlar konulabilir. Üye olmak isteyen kişilerin bu şartları da taşımaları gerekir.
2. Sendika Üyeliğinin Kazanılması
Sendikaya üyelik, Bakanlıkça sağlanacak elektronik başvuru sistemine e-Devlet kapısı üzerinden üyelik başvurusunda bulunulması ve sendika tüzüğünde belirlenen yetkili organın kabulü ile e-Devlet kapısı üzerinden kazanılır. Üyelik başvurusu, sendika tarafından 30 gün içinde reddedilmediği takdirde üyelik talebi kabul edilmiş sayılır. Haklı bir sebep gösterilmeden üyelik başvurusu kabul edilmeyenler, bu kararın kendilerine tebliğinden itibaren 30 gün içinde dava açabilirler. Mahkemenin kararı kesindir. Mahkemenin davacı lehine karar vermesi halinde üyelik, ret kararının alındığı tarihte kazanılmış sayılır. Katılan veya birleşen kuruluşun üyeleri, kendiliğinden katıldıkları veya yeni meydana getirdikleri kuruluşun üyesi olurlar.
3. Sendika Üyeliğinden Doğan Hak ve Borçlar
a) Üyelerin Hakları:
Sendikanın Faaliyet ve Yönetimine Katılma Hakkı:
Her üyenin oy kullanma ve yönetime aday olma hakkı vardır. Üyeler bu haklarını genel kurulda delege olarak kullanırlar. Tüzüklere delege seçilebilmeyi engelleyici hükümler konulamaz. Ayrıca, delegelerin veya üyelerin genel kurula katılmaları ve oy kullanmaları engellenemez.
Eşit İşlem Görme Hakkı:
Kuruluşlar, faaliyetlerinden yararlanmada üyeleri arasında eşitlik ilkesi ve ayrımcılık yasaklarına uymakla yükümlüdür. Kuruluşlar, faaliyetlerinde toplumsal cinsiyet eşitliğini gözetir.
b) Üyelerin Borçları:
Sendika Düzenine Uyma Borcu:
Üyeler, sendikanın tüzüğüne, diğer düzenlemelere ve yetkili organların aldıkları kararlara uymakla yükümlülerdir. Sendikanın yetkili organları, iç düzeni bozan üyelere yaptırım uygulama yetkisine sahiptir.
Aidat Ödeme Borcu:
Sendikaların başlıca gelir kaynaklarından biri, üyelerden aldıkları aidatlardır. Üyelik ve dayanışma aidatları, yetkili işçi sendikasının işverene yazılı başvurusu üzerine, işçinin ücretinden kesilmek suretiyle ilgili sendikaya ödenir. Aidatı kesmeyen veya kesmesine rağmen 1 ay içinde ilgili işçi sendikasına ödemeyen işveren, bildirim şartı aranmaksızın aidat miktarını bankalarca işletme kredilerine uygulanan en yüksek faiziyle birlikte ödemekle yükümlüdür. Üye aidatının tahsiline ilişkin usul ve esaslar Bakanlıkça çıkarılacak bir yönetmelikle düzenlenir. Üyelerin, faaliyeti durdurulan sendikaya aidat ödeme yükümlülükleri yoktur. Üyelerden üyelik aidatı dışında çeşitli isim veya amaçlarla aidat alınamayacağına dair bir hüküm de yoktur.
4. Sendika Üyeliğini Askıda Kalması
Herhangi bir askeri ödev sebebiyle silahaltına alınan üyenin üyelik ilişkisi bu süre içinde askıda kalır. Mevsimlik bir işte çalışan işçinin de sendika üyeliği iş sözleşmesinin askıda bulunduğu süre içerisinde askıdadır. Üyeliğin askıda kaldığı süre zarfında üyenin aidat ödeme borcu yoktur.
5. Sendika Üyeliğinin Sona Ermesi
a) Kendiliğinden Sona Erme:
Sendika üyeliğinin kendiliğinden sona erdiği haller şunlardır:
- Üyenin ölümü, gaipliğine karar verilmesi, ayırt etme gücünü sürekli olarak kaybetmesi hallerinde sendika üyeliği kendiliğinden sona erer. Tüzel kişinin ise tüzel kişiliğinin sona ermesi halinde sendika üyeliği kendiliğinden sona erer.
- İşveren veya işveren vekili sıfatını kaybedenlerin sendika ve üst kuruluşlardaki üyelikleri ve görevleri, bu sıfatı kaybettikleri tarihte kendiliğinden sona erer. Ancak, tüzel kişiliği temsilen işveren vekili sıfatı ile işveren sendikalarına üye olanların bu sıfatı kaybetmeleri hâlinde tüzel kişiliğin üyeliği düşmez. Bu durumda işveren vekilinin kuruluş organlarındaki görevleri sona erer.
- Sosyal Güvenlik Kurumundan yaşlılık veya malullük aylığı ya da toptan ödeme alarak işten ayrılan işçilerin sendika üyelikleri sona erer. Ancak çalışmaya devam edenler ile kuruluş ve şubelerinin yönetim, denetleme ve disiplin kurullarındaki görevleri sırasında yaşlılık veya malullük aylığı ya da toptan ödeme alanların üyelikleri, görevleri süresince ve yeniden seçildikleri sürece devam eder.
- İşkolunu değiştiren üyenin sendika üyeliği kendiliğinden sona erer.
- Sendikanın tüzel kişiliğini kaybetmesi halinde üyelerinin üyelikleri kendiliğinden sona erer.
b) Üyelikten Çıkma (İstifa):
Üyeler, sendika üyeliklerinden serbestçe çekilme hakkına sahiplerdir. İşçi veya işveren, sendikada üye kalmaya veya üyelikten ayrılmaya zorlanamazlar. Her üye, e-Devlet kapısı üzerinden çekilme bildiriminde bulunmak suretiyle üyelikten çekilebilir. E-Devlet kapısı üzerinden yapılan çekilme bildirimi elektronik ortamda eş zamanlı olarak Bakanlığa ve sendikaya ulaşır.
Çekilme, sendikaya bildirim tarihinden itibaren 1 ay sonra geçerlilik kazanır. Çekilenin 1 aylık süre içinde başka bir sendikaya üye olması halinde yeni üyelik bu 1 aylık sürenin bitimi tarihinde kazanılmış sayılır. Bu süre, emredici niteliktedir.
c) Üyelikten Çıkarılma (Azil):
Üyelik borçlarını yerine getirmeyen üyenin üyelikten çıkarılması söz konusu olabilir. Fakat bunun için, üyelikten çıkarılma şartları sendika tüzüğünde belirtilmiş olmalıdır. Eğer tüzükte çıkarılma şartları belirtilmemişse, üyelikten çıkarma ancak haklı sebeplerle yapılabilir. Sendika üyeliğinden çıkarılma kararı sadece genel kurulca verilir. Genel kurul bu yetkisini başka bir organa devredemez.
Karar, e-Devlet kapısı üzerinden Bakanlığa elektronik ortamda bildirilir ve çıkarılana yazı ile tebliğ edilir. Çıkarılma kararına karşı üye, kararın tebliğinden itibaren 30 gün içinde mahkemeye itiraz edebilir. Mahkeme 2 ay içinde kesin olarak karar verir. Üyelik, çıkarılma kararı kesinleşinceye kadar devam eder.
6. Sendika Üyeliğini Etkilemeyen Haller
Aşağıdaki haller, sendika üyeliğini etkilemez:
- İşçi kuruluşu ve şubelerinin organlarında görev almak üyeliği sona erdirmez.
- İşçi sendikası üyesinin 1 yılı geçmemek üzere işsiz kalması üyeliğini etkilemez.
- İşçi sendikasına üye işçinin, aynı işkolunda olmak şartıyla, başka bir işyerine geçmeleri de sendika üyelilerini sona erdirmez.
Ragıp Karakuş, “İş Hukuku Ders Notu”, s. 123-126, www.ragipkarakus.com (19.09.2021).
