YAPTIRIM(MÜEYYİDE) ÇEŞİTLERİ
a) Maddi Müeyyide
b) Manevi Müeyyide
1. MADDİ MÜEEYİDE:
Hukuk kurallarına uyulmadığında devlet tarafından uygulanan kamu gücünü belirtmektedir.
a) Ceza: Yasayı çiğneyen kişiye, yöntemine göre mahkemelerce uygulanan yaptırımdır.
1-)Ölüm Cezası: Ülkemizde artık ölüm cezası yoktur.
2-)Hapis Cezası: Ömür boyu hapis cezası (müebbet) ve süreli hapis cezası şu anda ülkemizde uygulanan hapis cezalarıdır.
3-)Disiplin Cezası: Belirli statüdeki kişilerin çarptırılabileceği ceza türüdür. ( Öğretmen, öğrenci, memur vs.) Disiplin cezaları uyarma, kınama, aylıktan kesme, kademe ilerlemesinin durdurulması ve devlet memurluğundan çıkarma gibi cezalardan oluşur.
4-)Kamu Haklarından Men Cezası: Memur olamama, seçme ve seçilme hakkını kullanamama gibi yaptırım türleridir.
5-)Adli Para Cezası: Ödenmediğinde hapis cezası ile sonuçlanabilecek bir yatırım türüdür. Adli para cezası yalnızca mahkemeler tarafından hükmedilebilir.
b) Cebri İcra: Cebri icra, kişilerin yapmakla yükümlü olduğu durumlarda, davranışlarını yerine getirmediyse bu davranışın kamu gücü uygulanarak zorla yerine getirilmesidir. Başka bir deyişle cebri icra, bir borç ilişkisinde borcunu rızası ile yerine getirmeyen borçlunun, devlet gücü aracılığıyla bu borcunun zorla yerine getirilmesini sağlayan bir yaptırım çeşididir. Askerlik, vergi, haciz, nafaka vs cebri icra örnekleridir.
c) Tazminat: Hukuka aykırı olarak, başkalarına verilen zararın ödetilmesi biçimindeki yaptırım türüdür. Tazminat kişiye verilen zararın ödetilmesidir. 2’ye ayrılır:
1-)Maddi Tazminat: Mal varlığına yönelik olarak parasal açıdan zarar vermektir. Mutlak olarak zarar para ile giderilmektedir.
2-) Manevi Tazminat: Kişilik hakları, vücut bütünlüğü gibi para ile ölçülemeyen değerlere verilen zarardır. Bu zarar para ile giderilebileceği gibi her zaman para da olmayabilir. (Özür, tekzip vs.)
NOT: Adli para cezası kamu hukukuna aittir. Tazminat ise özel hukuka aittir.
d) İptal: Hukuk kurallarına aykırı bir biçimde yapılmış olan idari işlemin ortadan kaldırılmasıdır. Aykırı olan idari işlemin geçersizliği mahkeme tarafından tespit edilir ve ortadan kaldırılır.
NOT: İki kişi arasında yapılmış olan sözleşmenin ortadan kaldırılmasına fesih denir. İptal işleminde ise ortada devlet vardır.
e) Hükümsüzlük: Hukuka ters bir şekilde yapılan işlemin kanunun öngördüğü şekilde yapılmaması sonucu veya kanuna aykırı olarak yapılması sonucu hukuki işlem yetkisinin doğmamasıdır. Hukuki işlemleri, hukukun aradığı şekilde yapmalıyız. Aksi durumda hükümsüzlük ortaya çıkar. Hükümsüzlük türleri üçe ayrılmaktadır.
1. Yokluk: Hukuki işlemin hiç oluşmaması halidir. Yani hukuksal işlemin kurucu unsuru eksiktir. İmam nikâhı, imzasız senet vs. yokluk kavramına örnektir.
2. Butlan: Butlan, yapılan hukuksal işlemin kurucu unsurları yapılmış olsa da, içeriğinde yani konusunda hukuka aykırılık olması durumudur. Yani hukuken işlem var, doğmuştur ama sakattır.
Mutlak Butlan: Akıl hastası bir kimsenin evlenmesi.
Nispi Butlan: Sarhoşluk anında evlenilmesi.
3. Tek Taraflı Bağlamazlık: Yapılan hukuki işlemin taraflardan birisi için geçerli olmaması halidir.
ÖRNEK: 18 yaşından küçük biriyle, reşit olan bir kişinin aralarında yaptıkları sözleşmenin hükümleri, 18 yaşından küçük kişiyi bağlamaz ama karşı tarafı bağlar. Ancak yapılan sözleşmeye velisi veya kanuni temsilcisi onay vermişse her iki tarafı da bağlar. Onay verilmemiş ise her iki tarafı da bağlamaz.
NOT: Küçüğün yapmış olduğu sözleşme anından, velisinin / kanuni temsilcisinin onay vermesine kadar arada geçen süreye askı süresi denir.
2. MANEVİ MÜEYYİDE
Yaptırım türleri içinde bir diğer müeyyide türü de manevi müeyyidedir. Manevi müeyyide türleri ayıplanma, kınama, günahkâr sayılma şeklindedir. Din, görgü ve ahlak kurallarına uyulmadığında uygulanan yaptırım türüdür. Manevi müeyyide toplum tarafından uygulanan bir yaptırım türüdür.
