Yargılamanın Yenilenmesi / Medeni Usul Hukuku

Yargılamanın Yenilenmesi

A. Kavram

Uyuşmazlık hakkında karan veren hâkimin de her zaman hatalı karar verme olasılığı her zaman vardır. Süresi içinde kanun yoluna başvurulmaması halinde hatalı bu kararlar kesinleşmektedir. Bu hatalı ve noksanlıklar ağır ise, bu kararlara karşı olağanüstü kanun yolu olan “yargılamanın yenilenmesi” yolu kabul edilmiştir. Böylelikle kesin hükümdeki ağır hataların giderilmesi sağlanır noksanlıklar giderilir.

Yargılamanın yenilenmesi yolu, olağanüstü yani, kesinleşmiş hükümlere karşı başvurulan istisnai bir yoldur. Bu yol yargıya ve hukuk devletine güvenin bir sonucudur.

Maddi anlamda kesinleşmeyen kararlara karşı yargılamanın yenilenmesi yoluna başvurulamaz. Çekişmesiz yargı kararları ve icra mahkemelerinin kesin hüküm teşkil etmeyen kararlarına karşı da yeniden yargılama yoluna gidilemez.

**İcra mahkemelerinin ihalenin feshi isteminin reddi kararına karşı yeniden yargılama yoluna gidilebilir.

**Feragat, kabul, sulh ile sonuçlanan ve kesinleşen mahkeme kararlarına karşı da yargılamanın yenilenmesi yoluna başvurulabilir.

B. Yargılamanın Yenilenme Sebepleri

Yargılamanın yenilenmesi sebepleri, kanunda sınırlı ve tahdidi bir şekilde sayıldığından bu maddede yazılı olanlar dışında yargılama hatası ne kadar ağır olursa olsun yargılamanın yenilenmesi sebebi sayılmaz.

• Mahkemenin kanuna uygun teşkil etmemiş olması
• Davaya bakması yasak olan yahut hakkındaki ret talebi merciince kesin olarak kabul edilen hâkimin karar vermiş veya karara katılmış olması
• Vekil veya temsilci olmayan kişilerin huzuruyla davanın görülmüş ve karara bağlanmış olması. Örneğin vekâletnamesi olmayan avukatın veya kanuni temsilci olmayan kimsenin davada tarafı temsil etmesi. Başka bir ifade ile bir tarafın kanuna uygun şekilde temsil edilmemiş olması yeniden yargılanma sebebidir. Dava ehliyeti olmayan kişinin bizzat taraf olarak katıldığı davada verilen karara karşı da yargılanmanın yenilenmesi yoluna gidilebilir. Ya da taraf hiç davet edilmeksizin hakkında aleyhine hüküm verilmiş ise bu da yargılanmanın yenilenmesini gerektirir.
• Yargılama sırasında aleyhine hüküm verilen kişinin elinde olmayan nedenlerle elde edilemeyen bir belgenin kararın verilmesinden sonra ele geçirilmiş olması. Ancak bu belge yargılama sırasından mevcut olmalıdır. Hükmün verilmesinden sonra düzenlenen bir senet veya belgeye dayanılarak yargılamanın yenilenmesi istenemez. Yargılamanın yenilenmesini isteyen taraf bu belgenin elde edilememesinde kusuru olmadığını ispatlamalıdır. Ayrıca bu belgenin verilecek kararı etkileyecek nitelikte olması gerekir. Tıp ve teknoloji alanındaki gelişmelere paralel olarak elde edilen belgenin daha önce elde edilmemiş olması da yargılanmasının yenilenmesi sebebidir.
• Karara esas alınan senedin sahteliğine karar verilmesi veya senendin sahte olduğunun mahkeme önünde ikrar edilmiş olması
• İfadesi karara esas alınan tanığın, karardan sonra yalan tanıklık yaptığının sabit olması
• Bilirkişi veya tercüman hükme esas alınan husus hakkında kasten gerçeğe aykırı beyanda bulunduğunun sabit olması. Gerçeğe aykırı beyanın ihmal veya bilgisizlik nedeniyle olması yargılamanın yenilenmesi sebebi değildir.
• Lehine karar verilen tarafın karara esas alınan yemini yalan yere ettiğinin, ikrar ve yazılı delillerle sabit olması. Mutlaka yazılı delille yalan yere yemin ettiğinin kanıtlanması gerekir. Tanık ifadesi ile yapılan ispat yargılamanın yenilenmesi sebebi sayılmaz.
• Karara esas alınan hükmün, kesinleşmiş başka bir hükümle ortadan kalkmış olması.
• Lehine karar verilen tarafı, karar tesir eden hileli bir davranışta bulunmuş olması
• Bir dava sonunda verilen kararın kesinleşmesinden sonra tarafları, konusu ve sebebi aynı olan ikinci davada öncekine aykırı bir hüküm verilmiş ve bu hükmün de kesinleşmiş olması
• Kararın, İnsan Haklarını ve Ana Hürriyetleri Korumaya Dair Sözleşmenin ve eki protokollerin ihlali suretiyle verildiğinin AİHM nin kesinleşmiş kararıyla tespit edilmiş olması. Örneğin adil yargılanma hakkının ihlal edildiğinin tespit edilmesi, hukuki dinlenilme hakkının ihlal edilmesi, tarafın mahkemeye usulüne uygun bir şekilde davet edilmeden aleyhine hüküm verilmesi.
• Davanın taraflarından birisinin alacaklıları veya aleyhine hüküm verilen tarafın yerine geçenler, borçluları veya yerine geçmiş oldukları kimselerin aralarında anlaşarak, kendilerine karşı hile yapmaları nedeniyle hükmün iptalini isteyebilirler.
• Tespit edilen ihlal bir mahkeme kararından kaynaklanmışsa, ihlali ve sonuçlarını ortadan kaldırmak için  yeniden yargılama yapmak üzere dosya ilgili mahkemeye gönderilir. Yeniden yargılama yapılmasında hukuki yarar bulunmayan hâllerde başvurucu lehine tazminata hükmedilebilir veya genel mahkemelerde dava açılması yolu gösterilebilir. Yeniden yargılama yapmakla yükümlü mahkeme, Anayasa Mahkemesinin ihlal kararında açıkladığı ihlali ve sonuçlarını ortadan kaldıracak şekilde mümkünse dosya üzerinden karar verir.

C. Yargılanmanın Yenilenmesi Usulü

1. Genel Olarak

Kural olarak kararın tarafları başvuracaktır. Ancak HMK m. 376 göre yargılanmasının yenilenmesini tarafların alacakları veya halefleri isteyebilecektir. Olağanüstü kanun yoluna ise sadece davanın tarafları başvurabilirler.

2. Yargılamanın Yenilenmesini İsteme Süresi

Yargılanmanın yenilenmesi kural olarak üç ay ve herhalde yenileme talebine konu olan hükmün kesinleşmesinden itibaren on yıldır. Süre aynı olmakla birlikte sürenin başlangıç tarihleri yargılanmanın yenilenmesi sebebine göre değişmektedir.

3. Yargılamanın Yenilenmesi Talebinin İncelenmesi

 Yargılanmanın yenilenmesi talebi, kararı vermiş olan mahkemeye yapılır. Çünkü yargılanmanın yenilenmesinden amaç, hükmün doğruluğunun denetimi değil, ağır hata nedeniyle verilen hükmün kaldırılmasıdır. Hükmü veren mahkemenin olduğu yerde birden fazla aynı tür mahkeme varsa aynı mahkeme olması gerekmez.

Yargılanmanın yenilenmesini talep eden taraf, karşı tarafın bu dava nedeniyle uğrayabileceği zararı karşılamak üzere mahkemece belirlenen teminatı göstermek zorundadır.

Yargılanmanın yenilenmesi kural olarak hükmün icrasını durdurmaz. Ancak mahkeme bu yönde talepte bulunandan teminat alarak icranın durdurulmasına karar verebilir. Yargılanmanın yenilenmesi sebebi bir bir mahkeme kararına dayanıyorsa teminat alınmaz.

Yargılanmanın yenilenmesi talebi önce tarafları dinler ve ön inceleme yapar. Eğer yeniden yargılamanın dinlenebilirlik şartları varsa mahkeme sebebin incelemesine geçer. Eğer sebeplerin varlığını davacı ispat edemezse dava reddedilir.

Yargılamanın yenilenmesi talebinin kabulü halinde, yenilenme sebebine göre farklı kararlar verilecektir. Kanunda “ verilmiş olan karar onanır veya kısmen yahut tamamen değiştirilir.” Denilmektedir. Yani talep kabul edilirse, dava yeniden görülecek ve yeni bir karar verilecektir.

Vekil veya temsilci olmayan kimselerin huzuruyla dava görülmüş ve karar bağlanmışsa yahut kesin hükme rağmen ikinci dava açılmış ve kesinleşmişse, bu durumda başka bir inceleme yapılmadan hüküm iptal edilir.

Yargılamanın yenilenmesi talebi de bir dava olarak açılıp görüldüğünden, dava hakkında mahkeme tarafında verilen karara karşı süresi içinde diğer koşullarında bulunması halinde olağan kanun yollarına başvurulabilir.