Uluslararası Hukukta ‘Savaş Suçları’ Nedir ve Nasıl Yargılanır?

Savaş suçları, uluslararası hukukun en ciddi ihlallerinden biri olup, savaş veya silahlı çatışma durumlarında gerçekleştirilen ağır insan hakları ihlallerini ifade eder. Bu suçlar, sivillere, savaş esirlerine ve düşman askeri güçlerine yönelik saldırıları, kötü muameleyi ve uluslararası sözleşmelerle yasaklanmış yöntemlerin kullanılmasını kapsar. Uluslararası hukuk, savaş suçlarını önlemek ve cezalandırmak amacıyla bir dizi düzenleme ve yargı mekanizması oluşturmuştur.

Bu makalede, savaş suçlarının ne olduğunu, hangi fiillerin savaş suçu sayıldığını ve bu suçların nasıl yargılandığını inceleyeceğiz.

Savaş Suçları Nedir?

Savaş suçları, savaş sırasında sivillere, savaş esirlerine veya savaşan taraflara yönelik olarak işlenen uluslararası hukuka aykırı eylemleri kapsar. Bu suçlar, özellikle Cenevre Sözleşmeleri ve Lahey Sözleşmeleri gibi uluslararası sözleşmelerle yasaklanmış ve düzenlenmiştir. Savaş suçları, bireysel sorumluluk gerektiren ağır suçlar olarak kabul edilir ve yalnızca devletler değil, bireyler de bu suçlardan sorumlu tutulabilir.

Savaş suçu sayılan başlıca fiiller şunlardır:

1. Sivillere Yönelik Saldırılar: Sivillere, savaş dışı alanlara, hastanelere veya koruma altındaki bölgelere yönelik kasıtlı saldırılar savaş suçu olarak kabul edilir.
2. Savaş Esirlerine Kötü Muamele: Savaş esirlerine işkence yapmak, kötü muamelede bulunmak, öldürmek veya insanlık dışı koşullarda tutmak savaş suçu sayılır.
3. Zorla Göç Ettirme: Savaş sırasında sivillerin zorla yerlerinden edilmesi, evlerini terk etmeye zorlanmaları ya da kitlesel göç ettirme işlemleri savaş suçu olarak değerlendirilir.
4. Kitle İmha Silahlarının Kullanımı: Kimyasal, biyolojik veya nükleer silahların kullanılması savaş suçu kabul edilir ve uluslararası hukuka aykırıdır.
5. İnsani Yardımların Engellenmesi: Savaş bölgelerinde insani yardımların engellenmesi, sivillerin yiyecek ve ilaç gibi temel ihtiyaçlara erişiminin kasıtlı olarak zorlaştırılması da savaş suçları arasında yer alır.
6. Çocuk Askerlerin Kullanılması: 18 yaşın altındaki çocukların savaşta aktif olarak silah altında tutulması ve savaştırılması savaş suçu olarak kabul edilir.

Uluslararası Hukuki Düzenlemeler

Savaş suçlarının tanımı ve cezalandırılması, başlıca uluslararası antlaşmalar ve sözleşmelerle belirlenmiştir. Uluslararası hukukun temel düzenlemeleri arasında şunlar yer alır:

1. Cenevre Sözleşmeleri: 1949 tarihli Cenevre Sözleşmeleri ve bunlara ek protokoller, savaş sırasında sivillerin ve savaş esirlerinin korunmasına yönelik en önemli düzenlemelerdendir. Bu sözleşmeler, savaş suçlarının neler olduğunu ve kimlerin bu suçlardan sorumlu tutulacağını belirler.
2. Lahey Sözleşmeleri: 1899 ve 1907 yıllarında imzalanan Lahey Sözleşmeleri, savaş yöntemleri ve silahların kullanımına ilişkin kurallar getirir. Bu sözleşmelerde yer alan kurallar, savaş sırasında sivillerin ve sivil altyapının korunmasını amaçlar.
3. Birleşmiş Milletler (BM) Tüzüğü: BM’nin kurucu belgesi olan BM Tüzüğü, uluslararası barış ve güvenliği sağlama hedefi doğrultusunda savaş suçlarının önlenmesine ve cezalandırılmasına yönelik hükümler içerir.
4. Uluslararası Ceza Mahkemesi (UCM): 1998’de Roma Statüsü ile kurulan UCM, savaş suçları, soykırım ve insanlığa karşı suçları işleyen bireyleri yargılamak amacıyla kurulmuştur. Mahkeme, devletlerden bağımsız olarak bireyleri sorumlu tutarak uluslararası ceza adaletini sağlar.

Savaş Suçlarının Yargılanması

Savaş suçları, uluslararası ceza hukuku kapsamında yargılanır ve bu suçların failleri, genellikle ulusal ve uluslararası mahkemelerde yargılanır. Savaş suçlarının yargılanması süreci şu aşamalardan geçer:

1. Ulusal Mahkemeler: Savaş suçları, öncelikle suçun işlendiği ülkenin ulusal mahkemelerinde yargılanabilir. Ancak, ulusal adalet sistemlerinin yetersiz olduğu ya da tarafsız olmadığı durumlarda, uluslararası yargı mekanizmaları devreye girer.
2. Uluslararası Ceza Mahkemesi (UCM): UCM, savaş suçları, insanlığa karşı suçlar ve soykırım gibi ağır suçların faillerini yargılayan en önemli uluslararası yargı organıdır. Mahkeme, devlet başkanları ve hükümet yetkilileri de dahil olmak üzere, bireyleri uluslararası ceza hukuku kapsamında sorumlu tutar. UCM, Roma Statüsü’ne taraf devletler ve BM Güvenlik Konseyi tarafından başvurularak harekete geçebilir.
3. Ad Hoc Mahkemeler: Uluslararası savaş suçları, özellikle belirli bir çatışma için kurulmuş geçici mahkemelerde de yargılanabilir. Örneğin, Eski Yugoslavya Uluslararası Ceza Mahkemesi (ICTY) ve Ruanda Uluslararası Ceza Mahkemesi (ICTR) gibi ad hoc mahkemeler, belirli savaş suçları için kurulmuştur.
4. Soruşturma ve Delil Toplama: Savaş suçlarının yargılanması sürecinde, uluslararası kuruluşlar ve insan hakları örgütleri tarafından savaş bölgelerinde delil toplanır ve suçlulara dair soruşturmalar başlatılır. Soruşturma sürecinde tanık ifadeleri, video kayıtları, fotoğraflar ve belgeler önemli rol oynar.
5. Yargılama Süreci: Mahkeme, suçun işlenme şekli, deliller ve tanık ifadelerini değerlendirerek karar verir. Sanıklar savunma yapma hakkına sahiptir ve suçlu bulunmaları halinde uluslararası ceza yasalarına göre hapis cezasına çarptırılabilirler.

Uluslararası Ceza Mahkemesi’nin Rolü ve Önemi

UCM, uluslararası alanda savaş suçları ile mücadelede en etkili organlardan biri olarak kabul edilir. UCM’nin önemi, özellikle devlet yetkililerinin bile yargılanabilmesine imkan tanıyan yapısından kaynaklanır. UCM, bireylerin devletler arası dokunulmazlıklarına bakılmaksızın savaş suçlarından sorumlu tutulmalarını sağlar.

UCM’nin uluslararası barış ve adalet üzerindeki etkisi büyüktür, ancak mahkemenin yetki alanı ve yaptırım gücü zaman zaman tartışılmaktadır. Bazı devletler UCM’nin yetkisini tanımazken, diğerleri mahkemeye tam destek vermektedir. Ancak, uluslararası toplumun UCM gibi kurumlara verdiği destek, savaş suçlarının yargılanması ve faillerin cezalandırılması konusunda önemli bir rol oynamaktadır.

Sonuç

Savaş suçları, uluslararası hukukta en ağır ihlallerden biri olup, savaşın kurallarını çiğneyen eylemleri ifade eder. Sivillere yönelik saldırılar, savaş esirlerine kötü muamele, insani yardımların engellenmesi gibi suçlar, Cenevre ve Lahey Sözleşmeleri gibi uluslararası düzenlemelerle yasaklanmıştır. Bu suçlar, Uluslararası Ceza Mahkemesi ve ulusal mahkemeler aracılığıyla yargılanır. Savaş suçlarının yargılanması, uluslararası adaletin sağlanması ve savaşın insani boyutunun korunması açısından büyük önem taşır.