Tam Yargı Davası: Hukuki Dayanak, Şartlar ve Uygulama Örnekleri
Giriş
Tam yargı davası, idarenin hukuka aykırı işlemleri veya eylemleri nedeniyle zarara uğrayan kişilerin zararlarının tazmin edilmesi amacıyla açılan bir davadır. İdarenin hizmet kusuru, haksız fiilleri veya kamulaştırmasız el atma gibi uygulamaları nedeniyle bireylerin uğradığı maddi ve manevi zararlar tam yargı davası yoluyla giderilmektedir. Bu makalede, tam yargı davasının hukuki dayanağı, dava açma şartları ve uygulamadaki önemli örnekler ele alınacaktır.
Tam Yargı Davasının Hukuki Dayanağı
Tam yargı davası, 1982 Anayasası’nın 125. maddesi ve 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun (İYUK) 2. maddesi kapsamında düzenlenmiştir. Bu düzenlemelere göre, idarenin işlemleri ve eylemleri sonucunda kişisel hakları ihlal edilenler, tam yargı davası açarak zararlarının giderilmesini talep edebilirler.
Anayasa’nın 125. maddesine göre, “İdarenin her türlü eylem ve işlemlerine karşı yargı yolu açıktır.” Bu hüküm, bireylerin idareye karşı dava açma hakkını güvence altına almaktadır.
Tam Yargı Davasının Konuları
Tam yargı davası, genellikle üç temel sebepten kaynaklanır:
- İdari İşlemden Doğan Zararlar: İdarenin tesis ettiği bir işlemin kişisel haklara zarar vermesi halinde açılan davalardır. (Örn: Hukuka aykırı disiplin cezası nedeniyle uğranılan zararlar)
- İdari Eylemden Doğan Zararlar: İdarenin herhangi bir işlem tesis etmeden gerçekleştirdiği eylemler nedeniyle meydana gelen zararları kapsar. (Örn: Kamu hizmeti sırasında meydana gelen trafik kazası nedeniyle açılan davalar)
- Kamulaştırmasız El Atma: İdarenin bir taşınmazı hukuka aykırı şekilde kamulaştırmadan kullanması sonucu açılan tazminat davalarıdır.
Tam Yargı Davasında Dava Açma Şartları
Tam yargı davası açılabilmesi için belirli koşulların sağlanması gerekmektedir:
- İdarenin Eylem veya İşlemi Nedeniyle Bir Zarar Doğmuş Olmalıdır: Maddi veya manevi bir zararın ortaya çıkması zorunludur.
- Zarar ile İdarenin Eylemi Arasında Nedensellik Bağı Bulunmalıdır: Zararın, doğrudan idarenin işlem veya eyleminden kaynaklanması gerekmektedir.
- Süre Şartına Uyulmalıdır:
- İşlemler nedeniyle açılacak tam yargı davalarında, dava açmadan önce 60 gün içinde iptal davası açılmalı veya idareye başvuruda bulunulmalıdır.
- İdari eylemlerden doğan tam yargı davalarında, zararın ve idarenin sorumluluğunun öğrenildiği tarihten itibaren 1 yıl içinde idareye başvurulmalıdır. Başvurunun reddi halinde 60 gün içinde dava açılmalıdır.
Tam Yargı Davasında Yetkili ve Görevli Mahkemeler
- Yetkili Mahkeme: Davalı idarenin bulunduğu yerin idare mahkemesi yetkilidir.
- Görevli Mahkeme: Genel olarak idare mahkemeleri görevlidir. Ancak, vergi ile ilgili tam yargı davalarında vergi mahkemeleri, Danıştay’ın ilk derece mahkemesi olarak görevli olduğu özel durumlar da bulunmaktadır.
Tam Yargı Davasına İlişkin Güncel Yargı Kararları
- Hukuka Aykırı Görevden Alma ve Manevi Tazminat: Danıştay, hukuka aykırı şekilde görevden alınan bir memurun hem maddi hem de manevi tazminat talep edebileceğine karar vermiştir.
- Kamulaştırmasız El Atma Davalarında Geriye Dönük Faiz Uygulaması: Anayasa Mahkemesi, idarenin taşınmaza haksız el atması halinde taşınmaz sahibine geriye dönük faiz ödenmesine karar vermiştir.
- Kamu Hizmetinin Kusurlu İşlemesi Nedeniyle Açılan Davalar: Kamu hastanesinde yanlış tedavi uygulanması sonucu zarar gören hastaların, idare aleyhine tam yargı davası açabileceği içtihat haline gelmiştir.
Tam Yargı Davasında Tazminatın Belirlenmesi
Tam yargı davalarında mahkemeler, tazminat miktarını belirlerken şu kriterleri dikkate alır:
- Maddi Zarar: Doğrudan ekonomik kayıplar dikkate alınır. (Örn: gelir kaybı, malvarlığında eksilme)
- Manevi Zarar: Kişinin psikolojik olarak uğradığı zararlar göz önünde bulundurulur. (Örn: haksız yere görevden alınan bir memurun manevi tazminat talebi)
- Yoksun Kalınan Kazanç: İdarenin kusurlu işlemi nedeniyle bireyin elde edemediği gelirler hesaplanır.
Sonuç
Tam yargı davası, bireylerin idareye karşı hukuki güvencesini sağlayan önemli bir dava türüdür. İdarenin hukuka aykırı işlem ve eylemleri sonucunda zarara uğrayan bireyler, belirlenen süreler içinde idare mahkemelerine başvurarak zararlarının giderilmesini talep edebilirler. Tam yargı davalarında en önemli husus, zarar ile idarenin eylemi arasında açık bir nedensellik bağı kurmak ve delillerle bu bağı ispat etmektir.
