Senet
Belge ve Senet
Belge senedin üst kavramıdır. HMK m. 199 göre “Uyuşmazlık konusu vakıaları ispata elverişli yazılı veya basılı metin, senet, çizim, plan, kroki, fotoğraf, film, görüntü veya ses kaydı gibi veriler ile elektronik ortamdaki veriler ve bunlara benzer bilgi taşıyıcıları” belgedir. Belgeden söz edebilmek için uyuşmazlık konusunu ispat edecek bir bilgi taşıyıcısı olmalıdır.
Belge bir bilgi taşıyıcısıdır. Uyuşmazlık konusu vakıaları ispata elverişli olanlar, yargılama hukuku anlamında belge sayılır. Her belge senet kabul edilmez. Örneğin, delil başlangıcı, fotokopi, faks birer belgedir, ancak senet sayılmaz.
Davada delil olarak kullanılabilecek belgelerin mutlaka Türkçe düzenlenmiş olmaları zorunlu değildir. Yabancı dilde yazılmış olan belgelerin tercümeleri mahkemeye sunulmak zorundadır.
Bir kimsenin aleyhine delil olarak kullanılabilecek belgeler o kişinin halefine de delil teşkil eder.
Senet Hakkında Genel Bilgiler
Senet hukukumuzdaki en önemli kesin delildir. Genel anlamıyla senet iradeyi, daha doğrusu iradeye ilişkin beyanı dış âleme yansıtan yazılı bir belgedir. Hukuki anlamda senet ise; bir kimsenin kendi aleyhine hazırladığı, imzaladığı ve aleyhine sonuç doğuran yazılı bir belgedir. Bu noktadan hareketle senet, yazılı bir belgede açıklanan bir irade beyanıdır. Senet metni, yabancı dilde hatta şifre ile yazılmış olabilir. Yazının belli bir biçimde ve yine belli bir malzeme üzerine yazılmış olabilir. Duvara yağlı boya fırçası ile yazılıp imzalanabileceği gibi, ağaca oyularak, altı da imzalanabilir. Fotokopi bir belge olduğu halde senet değildir.
Senet denilince ilk akla gelenler, bono, poliçe ve çek gelmektedir. Bir kira sözleşmesi, satım sözleşmesi, eser sözleşmesi de senet sayılır.
Senedin Unsurları
– Senet sayılan belgenin, bir cisim bulması, yani dış âleme yansıyacak şekilde varlık kazanmış olması gerekir.
– Senet mutlaka yazılı olmalıdır.
– Senet bir vakıa hakkında açıklamayı (bir irade beyanını) içermelidir. Senette, belgelendirilmesi gereken hukuki işlem hakkında tam bir bilginin bulunması gerekir.
– Senedin üzerinde aleyhine delil oluşturacak kişinin imzası olmalıdır.
Bu unsurlar tam olarak mevcut değilse, o belge yargılama hukuku bakımından senet olarak kabul edilemez. Senet üzerinde silinti ve çıkıntı yapılması gerektiğinde bu silinti ve düzeltmeler senedi düzenleyen tarafından imzalanması gerekir. Eğer senet aleyhinde delil olarak kullanılan kişi, senetteki silinti ve çıkıntıları inkâr ederse bunlar dikkate alınmaz yok sayılır. Bu silinti ve çıkıntılar senedin geçerliliğine ve anlamına etki edecek nitelikte ise senet kısmen veya tamamen hükümsüz sayılabilir.
Senet fotokopisi senet olarak sayılmaz ancak, belge olarak kabul edilebilir. Fotokopi üzerine ıslak imza atılırsa senet olur. Senette paraf olursa senet olmaz.
Elektronik imza ile hazırlanan veriler senet hükmündedir, kesin delildir. Ancak senet değildir.
İmza kural olarak el yazısıyla atılmalıdır. Bir alet vasıtasıyla atılan imza, örf adetçe kabul edilen ve özellikle çok miktarda tedavüle çıkarılan kıymetli evrakın imzalanması gereken hallerde muteberdir.
HMK m. 206 göre;
(1) İmza atamayanların mühür veya bir alet ya da parmak izi kullanmak suretiyle yapacakları hukuki işlemleri içeren belgelerin senet niteliğini taşıyabilmesi, noterler tarafından düzenleme biçiminde oluşturulmasına bağlıdır.
(2) İmza atamayan kimselerin, cüzdanla iş yapmayı usul edinmiş kuruluşlarla olan işlemlerde kullanacakları mühür, kazınmış imza, işaret veya parmak izinin, işlemin başlangıcında hesap defterine veya cüzdanına basılmış olması veya önceden noterde bir örneği saklanmak üzere onanmış bulunması yeterli olup, her işlemde ayrıca onamaya bağlı değildir.
Noterlik Kanununa m.73. göre
Noter, ilgilinin işitme, konuşma veya görme engelli olduğunu anlarsa, işlemler engellinin isteğine bağlı olmak üzere iki tanık huzurunda yapılır. İlgilinin işitme veya konuşma engelli olması ve yazı ile anlaşma imkânının da bulunmaması hâlinde, iki tanık ve yeminli tercüman bulundurulur.
Kural olarak, elektronik ortamda oluşturulan veriler senet niteliğinde değildir. Ancak bilgisayar çıktısının atı imzalanırsa senet değeri kazanır.
Usulüne uygun güvenli elektronik imza oluşturulan veriler senet hükmündedir. Güvenlik elektronik imza, elle atılan imza ile aynı hukuki sonucu doğurur. Ancak elle imzadan farklı olarak kanunların, resmi şekle veya özel bir mesaime tabi tuttuğu hukuki işlemler ile teminat sözleşmeleri, güvenli elektronik imza ile gerçekleştirilemez. Bu hükümler birlikte değerlendirildiğinde; elektronik ortamda oluşturulan verilerin kesin delil sayılabilmesi için güvenli elektronik imza ile imzalanmış olması gerekir.
Hakim mahkemeye delil olarak sunulan elektronik imzalı belgelerin, güvenli elektronik imza ile oluşturulmuş olup olmadığını resen inceler. Güvenli elektronik imza bunun için kullanılan araç kullanılarak atılır.
