İdari İşlemlerin Şekil Unsuru

Dar anlamda şekil; bir idari işlemin son aşamada ortaya çıkış biçimi olarak anlaşılır. Geniş anlamda şekil ise usulü de ifade eder. Yani idari işlemin sadece son aşamada ortaya çıkış biçimini değil, yapılış sürecine ilişkin başından sonuna kadar işletilen tüm kurallardır. Şekilde, işlemin özüne veya içeriğine ilişkin bir konu yoktur; yapılan her şey biçimseldir.

a. Belli Başlı Şekil ve Usul Kuralları

Türk idare hukukunda, genel olarak idari işlemlerde uyulması öngörülen şekil kuralları mevcut değildir; ancak belli başlı şekil ve usul kuralları vardır.

‒ Yazılılık: İçtihatlardan çıkarılan genel bir kuraldır. Türk hukukunda idari işlemler, kural olarak yazılı şekilde yapılır. Kanunilik ve öngörülebilirliğin sağlanması açısından yazılılık şartı gereklidir.
İmza eksikliği işlemi yetki bakımından değil, şekil açısından eksik hale getirir.
İstisnaen, bazı sözlü işlemler de vardır. Örneğin; askerdeki emir idari işlemdir; ancak sözlü yapılır.

‒ Gerekçe: Mevzuattaki hükümlerden, Türk hukukunda gerekçe ilkesinin geçerli olmadığı sonucuna varılabilir; ancak bu, bir idari işlemin gerekçesiz yapılabileceği anlamına gelmez.

Mutlaka bütün idari işlemlerin dayandığı somut olay ya da olgular gerekçede yer almalıdır. İşlem, sebepsiz yapılmışsa sebep unsuru yönünden hukuka aykırılık vardır.

İşlemin gerekçesiz yapılması, onu sebep unsuru yönünden sakatlarken; var olan gerekçenin ilgiliye bildirilmemesi işlemi şekil açısından sakatlayabilir. Türk hukukunda bu da kabul edilmemiş; prensip olarak gerekçelerin ilgiliye bildirilmesi de zorunlu değildir.

İstisnaen Türk hukukunda bazı işlemler yönünden ilgili mevzuat, gerekçe unsurunu öngörmüştür. Bu tür istisnai nitelikteki işlemlerin gerekçe olmadan yazılması onları şekil unsuru yönünden sakatlar.

‒ Hazırlık işlemleri: Bir idari işlemin yapılması için birtakım hazırlık işlemlerinin yapılması (icrai olmayan ve dava edilemeyen işlemler) öngörülmüşse; bunlar yapılmadan işlemi yapılması işlemi şekil yönünden hukuka aykırı kılar.

Örneğin, Bakanlar Kurulu tüzük hazırlarken mutlaka Danıştay’dan görüş istemelidir. Önemli bir şekil kuralı: Ay.m.129’a göre kamu görevlilerine disiplin cezası verilmeden mutlaka savunmalarının alınması gerekir.

Şekil ve usulde paralellik: Kanunda aksi açıkça öngörülmedikçe, bir işlemin yapılışında uygulanması gereken şekil ve usul kuralları o işlemin değiştirilmesi ve sona erdirilmesinde de geçerlidir.

b. Kolektif ve Karma İşlemlerde Şekil

Kolektif işlemlerde; karar yeter sayısı, toplantı yeter sayısı yoksa ya da kurulun üyesi olmayan biri kurula katılmışsa; yetki yönünden hukuka aykırılığın olduğunu ifade etmiştik. Bunların dışında mevzuat birtakım yürütme usulleri öngörüyorsa

–örneğin, farklı görüşte olanlara mutlaka söz verilir , en kıdemli üyeden başlanarak oylar sayılmaya açılır gibi- şeklinde kurallara uyulması o kurul kararını şekil bakımından hukuka aykırı kılar.

Karma işlemlerde, belli bir sıra izlenerek açıklanması gereken iradelerden birinin yokluğu yetki unsuru yönünden işlemi sakatlarken; bu iradelerin açıklanmasında izlenmesi gereken sıranın değişmesi, işlemi şekil yönünden sakatlar.

c. Şekil Kurallarına Aykırılığın Yaptırımı

İdari yargıya göre şekil söz konusu olduğunda; hukuka aykırılıklar asli ve tali şekil aykırılıkları olmak üzere ikiye ayrılır. Bu ayrım, işlem sonucunu değiştirebilecek nitelikte olup olmadığı ile ilgilidir.

‒ Asli şekil aykırılıkları: İşlem sonucu üzerinde etkili olan şekil aykırılıklarıdır. Yani, uyulmadığı takdirde işlemin sonucunun değişebileceği türden şekil aykırılıklarıdır.

‒ Tali şekil aykırılıkları: O şekil kuralına uyulsa da uyulmasa da işlem yine aynı sonuçla karşımıza çıkmaktadır.
Asli şekil aykırılıkları, işlemin iptalini gerektirirken; tali şekil aykırılıkları işlemin iptalini gerektirmez.

Örneğin, Doçentlik sınav yönetmeliğine göre sınavlarda, jüri üyelerinin cübbe giymesi gerekir. Doçentlik sınavına giren biri, jüri üyelerinden birinin cübbe giymediği için, işlemin iptali için dava açmıştır. Danıştay, burada bir şekli kural ihlali vardır; ancak tali şekil aykırılığıdır ve işlemin sonucu üzerinde etkili olmaz, diyerek işlemi iptal etmemiştir.
Burak Öztürk’e göre, tali şekil aykırılıkları sadece birtakım formaliteler ve törensel kurallardan ibarettir.