HUKUKİ İŞLEM KAVRAMI
Hukuki işlem: Bir veya birden çok kişinin hukuk düzeninin öngördüğü sınırlar içinde gerektiğinde diğer unsurlarla birlikte hukuki sonuçlar doğurmaya yönelmiş irade açıklamalarından oluşan hukuki bir olgudur. İrade açıklamasının yönelmiş olduğu hukuki sonuç, bir hakkın veya hukuki ilişkinin kurulması, değiştirilmesi, devredilmesi veya ortadan kaldırılması olabilir.
Hukuki işlem iki kısımdan oluşur: Hukuki işlemin unsurları ve hukuki işlemin sonuçları
Hukuki işlemin kurucu unsurları yanında geçerlilik ve etkinlik unsurları da vardır. Kurucu unsur; hukuki işlemi meydana getiren, ona varlık veren unsurdur. Geçerlilik ve etkinlik unsurları; hukuki işlem kurulduktan sonra, ondan beklenen sonuçların geçerli ve etkili olarak doğması için gerekli unsurlardır.
HUKUKİ İŞLEMİN UNSURLARI
Hukuki işlemin kurucu unsurları:
1. İrade Açıklaması: Temel kurucu unsurudur. İradenin hukuki işlem ile istenen sonucu meydana getirmesi için, bunun dış dünyaya iletilmesi, bildirilmesi yani açıklanması gerekir. İrade açıklaması bazı hukuki işlemlerde (örneğin fesih veya dönme) tek kurucu unsurdur. Ancak, bu istisnai durum dışında, hukuki işlem, sadece irade açıklamasından ibaret olmayıp, ondan farklı bir kavramdır.
2. Diğer kurucu unsurlar: Bazı hallerde, açıklanan iradeye belirli bazı dış unsurların da kurucu unsur olarak eklenmesi gerekir. Örneğin bir sözleşmenin meydana gelmesi, sözleşme kurma önerisinin karşı tarafça kabul edilmesine bağlıdır. Kabul açıklaması diğer kurucu bir unsurdur.
İrade açıklamasına eklenmesi gereken kurucu unsur, bazen resmi bir fiil olabilir. Örneğin taşınmaz mülkiyetini geçirme işlemi iki unsurdan oluşur. İlk unsur tescil talebi, ikinci unsur ise tapu memurunun tescil işlemidir. Bu hukuki niteliği itibariyle resmi bir fiildir.
Bir hukuki işlemin kurulması iki kurucu unsuru gerektiriyorsa, bunlara “hukuki işlemin çift kurucu unsuru” veya “çift olgusu” denir.
Hukuki işlemin meydana gelmesi için kurucu unsur olan irade açıklamasına bazen resmi bir makamın katılması gerekli olabilir. Örneğin evlenme sözleşmesinin resmi memur önünde yapılması
Hukuki işlemin geçerlilik unsurları:
Bu unsurlar, hukuki işlemin meydana gelmesi için gerekli unsurlar değildir. Bunlar sadece meydana gelmiş hukuki işlemin geçerli olarak hüküm ve sonuç doğurması için gerekli unsurlardır.
Geçerlik unsurları, bir hukuki işlemin geçerli olarak kurulmasını sağlar. İstenilen hukuki işlemin geçerli olarak kurulabilmesi için hukuki işlemi, hukuk düzeninin onaylaması şarttır. Hukuk düzeninin onaylamadığı bir hukuki işlem geçerli olarak kurulamaz, geçerli sonuçlar doğuramaz. İlke olarak, kesin hükümsüzlük (butlan) müeyyidesine tabi olur. Hukuki işlemin hukuk düzenine uygunluğundan amaç; hukuka ve ahlaka uygunluktur. Ayrıca, geçerlilik şartları arasında fiil ehliyetini, şekil koşulunu, işlemin içeriğinin mümkün olmasını da saymak gerekir.
Hukuki işlemin etkinlik unsurları:
Bu unsurlar olmasa da, hukuki işlem meydana gelir, ancak istenilen sonuçları doğurmaz. Kanuni temsilcinin izin vermesi, vasiyetçinin ölmesi, hâkimin izin ve onay vermesi, bir hukuki işlemin hüküm ve sonuç doğurmasının belirsiz bir olayın gerçekleşmesi şartına bağlanması örnek gösterilebilir.
HUKUKİ İŞLEMİN SONUÇLARI
Hukuki işlemin sonucu, iradelerini açıklayanların, açıkladıkları iradeyle gerçekleştirmek istedikleri sonuçtur. Açıklanan iradeye uygun olarak meydana gelmesi istenen sonuç, bir hakkın veya hukuki ilişkinin kurulması, değiştirilmesi, devredilmesi veya ortadan kaldırılmasıdır.
Hukuki işlemle meydana gelen sonuç, aslında beyan sahibinin iradesi böyle bir sonuca yönelmiş olduğu, yani bu sonuç onun tarafından istenmiş olduğu için doğmaktadır.
Bireylerin yapmış oldukları hukuki işlemlerden doğacak hukuki sonuçları bütün ayrıntılarıyla tam ve açık olarak bilmeleri şart değildir. İşlem iradesinin mutlaka belirli bir hukuki sonuca yönelmesini, tarafların iradelerini yönelttikleri hukuki sonucu kesin ve ayrıntılı olarak bilmelerini savunan “hukuki sonuç teorisine” katılmak mümkün olmadığı gibi, sadece maddi, ekonomik ve sosyal sonucu bilme ve istemenin yeterli olduğunu belirten “temel sonuç teorisine” de katılmak mümkün değildir. İradesini açıklayan kişinin işlem yapmakla güttüğü ekonomik, sosyal amaç yanında, doğacak hukuki sonuçları da istemesi, bunların niteliği hakkında az çok bir bilgiye sahip olması ve özellikle bağlanma, borç altına girme bilincinde olması yeterlidir.
- TBK, hukuki işlem kavramını tanımlamış değildir. Hukuki işlem, özü itibariyle soyut bir kavramdır.
- 1985 İçtihadı Birleştirme kararı: Muhtarın kendi köyü dışında yaptırdığı evlilik geçerlidir.
