Cumhuriyetin Nitelikleri ve İlkeler

1. İnsan Haklarına Saygılı Devlet İlkesi
2. Atatürk Milliyetçiliğine Bağlı Devlet İlkesi
3. Demokratik Devlet İlkesi
4. Hukuk Devleti İlkesi
5. Hukuk Devletinin Karşıtı Polis Devleti İlkesi
6. Sosyal Devlet İlkesi
7. Laik Devlet İlkesi

A) İnsan Haklarına Saygılı Devlet

İnsan hakları; tüm insanların hiçbir ayrım gözetmeksizin yalnızca insan oluşlarından dolayı eşi, özgür ve onurlu yaşama hakkına sahip olmasıdır. Herkes, cinsiyet, ırk, renk, din, dil, yaş, tabiiyet, düşünce farkı, ulusal veya toplumsal köken, zenginlik gibi fark olmaksızın kanun karşısında eşittir.

B) Atatürk Milliyetçiliğine Bağlı Devlet

“Milliyetçilik İlkesi”, ilk defa 1924 Teşkilat-ı Esasiye Kanununun 2’inci maddesine 10 Kanunuevvel 1937 tarih ve 3115 sayılı Kanunla girmiştir. 1961 Anayasa koyucusu, 1924 Teşkilat-ı Esasiye Kanunundaki “milliyetçilik” terimini benimsememiş; onun yerine “milli devlet” terimini kullanmıştır. Kurucu Meclis görüşmelerinde, “milliyetçilik” teriminin “ırkçılık” anlamına çekilebileceğinden endişe duyulmuş ve onun yerine daha nötr olduğu düşünülen “milli devlet” deyimi kullanılmıştır. 1982 Anayasası da “milliyetçilik” ilkesinin yanlış yorumlara yol açmaması için “Atatürk milliyetçiliği” ifadesini kullanmıştır.

Anayasa Mahkemesi 18 Şubat 1985 tarih ve K.1985/4 sayılı Kararında;

“Atatürk Milliyetçiliği, Türk Devletine vatandaşlık bağı ile bağı olan herkesi Türk sayan, dil, ırk ve din gibi düşüncelerle yapılacak her türlü ayrımı reddeden, birleştirici ve bütünleştirici bir anlayışı temsil eder” şeklinde karar vermiştir.

C) Demokratik Devlet

Demokratik devlet, ülkedeki farklı görüşlerin serbestçe temsil edildiği, halkın yönetimde söz sahibi olduğu devlet biçimidir.

Unsurları:

• Egemenliğin bir kişi, zümre ya da sınıf tarafından belli sınıfların yararına kullanılmaması
• Yönetenlerin genel oya dayanan serbest seçimlerle oluşması
• Siyasal partiler arasında eşit şartlarla yürütülen iktidar yarışması
• Vatandaşların temel haklarının tanınması ve güvence altına alınması

D) Hukuk Devleti

Hukuk devleti anlayışı, idare edilenlere hukuk güvenini sağlayan, adaletli bir devlet düzenini ifade eder Bunun ilk koşulu hukuka bağlı ve saygılı olunmasıdır.

Hukuk devleti, ilkesi bir Anayasa Mahkemesi kararında; “……her eylem ve işlemi hukuka uygun, insan haklarına saygı gösteren, bu hak ve özgürlükleri koruyup güçlendiren, her alanda adaletli bir hukuk düzeni kurup bunu geliştirerek sürdüren, Anayasa’ya aykırı durum ve tutumlarından kaçınan, hukuku tüm devlet organlarına egemen kılan, Anayasa ve hukukun üstün kurallarıyla kendini bağlı sayıp yargı denetimine açık olan, yasaların üstünde yasakoyucunun da bozamayacağı temel hukuk ilkeleri ve Anayasa bulunduğu bilincinden uzaklaştığında geçersiz kalacağını bilen devlettir…”şeklinde tanımlanmıştır.

Hukukun üstünlüğü hayata geçirilmişse hukuk devleti ilkesi sağlanmış olur.

E) Sosyal Devlet

Sosyal devlet, devletin sosyal barışı ve sosyal adaleti sağlamak amacıyla sosyal ve ekonomik hayata aktif müdahalesini gerekli ve meşru gören bir anlayıştır. Yine Anayasa Mahkemesi bir başka kararında Sosyal Devlet kavramının şöyle anlaşılması gerektiğini belirtir:

F) Laik Devlet – Laiklik Kavramı

Genel olarak din ve devlet işlerinin birbirinden ayrılmasıdır. 1924 Anayasasında 1937 yılında yapılan değişiklik ile 1961 ve 1982 Anayasalarında benimsenen bir ilkedir.

Bu ilkenin 2 yönü vardır. İlki dinin devlete karışmamasıdır. İkincisi ise devletin dini inanç ve ibadetlere karışmamasıdır. Ancak bu yeterli değildir. Devlet dini inanç ve ibadetlere engel olmak isteyenleri de önlemelidir. Anayasa da din ve vicdan özgürlüğü bu ilkeye hizmet etmektedir.