Evlilik birliğinin sona ermesi, eşlerin ayrılma kararı alması veya ebeveynlerden birinin vefat etmesi gibi durumlarda en önemli konulardan biri çocuğun velayetinin kimde kalacağıdır. Velayet, çocuğun bakım, eğitim, sağlık ve diğer temel ihtiyaçlarının karşılanması ve çocuğun korunması amacıyla verilen hukuki bir yetki ve sorumluluktur. Bu makalede, çocuğun velayetinin kimde kalacağını belirleyen hukuki kriterler, mahkeme uygulamaları ve dikkat edilen unsurlar ele alınacaktır.
Velayet Nedir?
Velayet, ana ve babanın çocuğun bakımını, eğitimini, korunmasını ve genel ihtiyaçlarını karşılama yükümlülüğüdür. Türk hukuk sisteminde velayet, 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu‘nda düzenlenmiştir. Kanunun 335. maddesine göre, evlilik birliği devam ettiği sürece ana ve baba, velayeti ortak olarak kullanır. Evlilik sona erdiğinde veya eşler ayrı yaşamaya başladığında ise velayet, mahkeme kararı ile eşlerden birine verilir.
Velayetin Kimde Kalacağını Belirleyen Kriterler
1. Çocuğun Üstün Yararı İlkesi
Mahkemeler velayet konusunda karar verirken öncelikle çocuğun üstün yararını gözetir. Çocuğun fiziksel, duygusal ve psikolojik gelişimi için hangi ebeveynin daha uygun koşulları sağlayacağı araştırılır. Üstün yarar ilkesinde dikkat edilen hususlar şunlardır:
-
Çocuğun yaşı
-
Çocuğun sağlık durumu
-
Ebeveynlerin maddi ve manevi durumları
-
Çocuğun eğitim ve sosyal çevresinin devamlılığı
-
Ebeveynlerin çocuğa sağlayacağı bakım ve ilgi düzeyi
2. Çocuğun Yaşı
-
0 – 3 yaş arası çocuklar: Annenin bakımına ve ilgisine daha fazla ihtiyaç duyduğu kabul edilir. Bu nedenle, çocuğun anneden ayrılmaması çocuğun üstün yararına uygun bulunur.
-
3 – 7 yaş arası çocuklar: Annenin bakım ve ilgisi hala önemli olmakla birlikte, çocuğun kişisel gelişimi ve diğer ihtiyaçları da göz önünde bulundurulur.
-
7 yaş ve üzeri çocuklar: Çocuğun görüşü de dikkate alınır. Çocuğun kime daha yakın olduğu, hangi ebeveynle daha sağlıklı bir bağ kurduğu değerlendirilir.
3. Çocuğun Görüşü
Türk Medeni Kanunu’nun 339. maddesine göre, ayırt etme gücüne sahip çocukların velayet konusunda görüşleri alınır. Çocuk, kendi duygularını ve hangi ebeveyni tercih ettiğini ifade edebilecek olgunlukta ise mahkeme bu görüşü dikkate alır. Ancak çocuğun tercihi, doğrudan belirleyici değil, destekleyici bir unsur olarak kabul edilir.
4. Ebeveynlerin Maddi ve Manevi Durumu
Velayet hakkını kullanacak ebeveynin çocuğa sağladığı yaşam koşulları, maddi gelir düzeyi, sağlık durumu, psikolojik ve ruhsal durumu değerlendirilir. Ancak sadece maddi durum, tek başına velayet kararı için belirleyici değildir. Çocuğun manevi ihtiyaçlarını karşılama kapasitesi ve ebeveynin sağlıklı bir ilişki kurma yeteneği daha fazla önem taşır.
5. Ebeveynin Çocuğa Olan Yaklaşımı
-
Çocuğa sevgi ve şefkat göstermeyen, ilgisiz davranan, şiddet uygulayan veya kötü muamelede bulunan ebeveyne velayet verilmez.
-
Çocuğun eğitimi, sağlığı ve genel gelişimi ile ilgilenmeyen ebeveynin velayet talebi genellikle reddedilir.
-
Çocuğun diğer ebeveyn ile görüşmesine engel olan, çocuğun diğer ebeveyni kötülemesine sebep olan ebeveynin velayet hakkı riske girebilir.
6. Kardeşlerin Birlikte Büyümesi İlkesi
Mahkemeler, kardeşlerin mümkün olduğunca birbirinden ayrılmaması gerektiğini kabul eder. Bu nedenle kardeşlerin birlikte büyümesini sağlamak amacıyla, velayet kararları çoğunlukla tüm kardeşler için aynı ebeveyne verilir.
Velayetin Anneye veya Babaya Verilmesinde Dikkate Alınan Durumlar
📌 Anneye Velayet Verilmesi Muhtemel Durumlar:
✅ Çocuk küçük yaşta ise (özellikle 0 – 7 yaş)
✅ Anne çocuğa daha yakın bir ilişki kurmuşsa
✅ Anne çocuğun eğitim, sağlık ve duygusal ihtiyaçlarını karşılayabiliyorsa
📌 Babaya Velayet Verilmesi Muhtemel Durumlar:
✅ Anne çocuğa bakamayacak durumda ise (örneğin sağlık sorunu, psikolojik sorunlar)
✅ Baba, çocuğun üstün yararını daha iyi sağlayabilecek maddi ve manevi koşullara sahipse
✅ Çocuk, baba ile daha güçlü bir duygusal bağ kurmuşsa
Velayetin Paylaşımı ve Ortak Velayet
Türk hukukunda velayet, kural olarak anne veya babadan birine verilir. Ancak son dönemde, tarafların uzlaşması durumunda ortak velayet kararı da verilebilmektedir.
-
Ortak velayette, çocuğun velayet sorumluluğu hem anne hem de baba tarafından paylaşılır.
-
Çocuğun nerede kalacağı, eğitim ve sağlık konularında karar alma yetkisi ortaklaşa yürütülür.
Velayetin Değiştirilmesi
Velayet hakkı verilen ebeveyn, çocuğun üstün yararını koruyamaz veya çocuğa zarar verirse, diğer ebeveynin talebi üzerine mahkeme kararı ile velayet hakkı değiştirilebilir.
-
Ebeveynin alkol veya madde bağımlılığı
-
Çocuğa fiziksel veya psikolojik şiddet uygulanması
-
Çocuğun eğitim veya sağlık ihtiyaçlarının karşılanmaması
-
Ebeveynin başka biriyle evlenmesi veya çocuğa zarar veren bir ilişki içinde olması
Bu gibi durumlarda mahkeme, çocuğun üstün yararını gözeterek velayet hakkını değiştirebilir.
Sonuç
Velayet, çocuğun korunması ve sağlıklı gelişimi için ebeveynlere verilen hukuki bir yükümlülüktür. Mahkemeler velayet kararlarını çocuğun üstün yararını esas alarak verir. Çocuğun yaşı, ebeveynlerin maddi ve manevi durumu, ebeveyn-çocuk ilişkisi, çocuğun görüşü ve kardeşlerin bir arada büyüme gerekliliği velayet kararında belirleyici unsurlardır. Mahkeme, velayet kararını verirken çocuğun güvenliğini, sağlığını ve psikolojik gelişimini koruyacak şekilde hareket eder.
