İdari yargıda dava süreçleri, idari işlemlerin hukuka uygunluğunun denetimini sağlamak amacıyla işletilen özel yargı prosedürleridir. Bu süreçlerde verilen kararlara karşı hukuki denetim mekanizmaları da önemli bir yere sahiptir. İdari yargıda iki temel hukuki denetim yolu bulunmaktadır: itiraz ve temyiz. Bu yollar, idari yargılamada verilen kararlara karşı başvurulabilecek hukuki çareler olup, yargı hatalarının düzeltilmesi ve adil bir yargılama sürecinin sağlanması amacını taşır.
İtiraz Yolu
İdari yargıda itiraz yolu, ilk derece mahkemesi tarafından verilen kararlara karşı bir üst mahkemeye başvurma hakkıdır. İtiraz, özellikle bölge idare mahkemelerinin görev alanına giren kararlarda devreye girer. İlk derece mahkemesi olan idare ve vergi mahkemeleri tarafından verilen bazı kararlar, temyiz edilemeyen, ancak itiraz edilebilen kararlar olarak sınıflandırılır.
İtiraz Edilebilecek Kararlar
İtiraz yolu genellikle:
- Tek hâkimli idare ve vergi mahkemeleri tarafından verilen kararlara karşı,
- Maddi hata veya hukuka aykırılık iddialarına dayalı olarak,
- Hukuki denetim ihtiyacı duyulan durumlarda başvurulur.
İtiraz başvurusu, kararı veren mahkemeye sunulur ve daha sonra bölge idare mahkemesi bu başvuruyu inceler. Bölge idare mahkemesi, itiraz konusu kararı hukuka uygun bulabilir, bozabilir veya düzeltebilir. İtiraz incelemesi, esas bakımından yapılmakla birlikte, genellikle mahkemenin maddi veya usuli hatalarını tespit etmeye yöneliktir.
İtiraz Başvurusunun Şartları
İtiraz yolu kullanılırken şu koşullar sağlanmalıdır:
- Süre: İtiraz başvurusu, kararın tebliğinden itibaren 30 gün içinde yapılmalıdır.
- Gerekçe: İtiraz dilekçesinde, karara itiraz edilme gerekçeleri açıkça belirtilmelidir.
- Bölge İdare Mahkemesi İncelemesi: İtiraz başvurusunun yapılmasının ardından, bölge idare mahkemesi kararı inceleyerek ya onar ya da bozarak yeni bir karar verir.
İtiraz Sonucu
İtiraz sonucunda bölge idare mahkemesi, kararı onaylayabilir veya bozarak yeni bir karar verebilir. İtiraz üzerine verilen karar, genellikle kesin olup, itiraza konu olan kararlar temyiz edilemez. Ancak, bazı durumlarda bölge idare mahkemelerinin verdiği kararlara karşı temyiz yolu açıktır.
Temyiz Yolu
İdari yargıda temyiz, ilk derece mahkemeleri veya bölge idare mahkemelerince verilen kararların hukuka uygunluğunun en üst yargı organı olan Danıştay tarafından denetlenmesidir. Temyiz, hukuki hataların düzeltilmesi ve yargılamanın doğruluğunun sağlanması amacıyla başvurulan bir yoldur.
Temyiz Edilebilecek Kararlar
Temyiz edilebilen kararlar, genellikle şu şekildedir:
- İlk derece mahkemeleri tarafından verilen kesin nitelikteki kararlar.
- Bölge idare mahkemelerinin itiraz üzerine verdikleri bazı kararlara karşı temyiz yolu açıktır.
- Danıştay’ın ilk derece mahkemesi olarak baktığı davalarda verilen kararlara karşı temyiz başvurusu yapılabilir.
Temyiz sürecinde, hukuki hata veya usule aykırılık iddiaları incelenir. Danıştay, temyiz incelemesi sonucunda kararı onaylayabilir, bozabilir veya düzelterek onaylayabilir.
Temyiz Başvurusunun Şartları
Temyiz başvurusu şu şartlar altında yapılır:
- Süre: Temyiz başvurusu, kararın tebliğinden itibaren 30 gün içinde yapılmalıdır.
- Gerekçe: Temyiz dilekçesinde, hangi hukuki gerekçelerle temyize gidildiği açıkça belirtilmelidir.
- Danıştay İncelemesi: Danıştay, temyiz başvurusunu hukuki ve usuli açıdan inceleyerek karara varır. Danıştay’ın temyiz incelemesi, esas itibarıyla hukuki hata ve usul hataları üzerine yoğunlaşır.
Temyiz Sonucu
Danıştay, temyiz sonucunda çeşitli kararlar verebilir:
- Onama: Kararın hukuka uygun olduğuna karar verilirse, onanır.
- Bozma: Eğer kararda hukuki hata veya usul hatası tespit edilirse, karar bozulur ve dava yeniden görülmek üzere ilgili mahkemeye gönderilir.
- Kısmen Onama-Kısmen Bozma: Danıştay, kararı kısmen onaylayıp, kısmen bozabilir.
Danıştay’ın temyiz kararı bağlayıcıdır ve bozma kararında mahkemenin yeniden bir inceleme yapması gerekmektedir.
Temyiz ve İtirazın Farklılıkları
- İnceleme Mercii: İtiraz incelemesi bölge idare mahkemelerinde yapılırken, temyiz incelemesi Danıştay tarafından yapılır.
- İnceleme Alanı: İtiraz, daha çok maddi hataların düzeltilmesine odaklanırken, temyiz hukuki ve usuli hataları denetler.
- Kararların Kesinliği: İtiraz kararları genellikle kesindir; temyiz kararı ise nihai niteliktedir ve bağlayıcıdır.
- Karar Alanı: İtiraz yoluyla verilen kararlar daha dar kapsamlı olup, temyiz kararı daha geniş bir denetim sağlar.
Sonuç
İdari yargıda itiraz ve temyiz yolları, yargılamanın adil ve hukuka uygun bir şekilde sonuçlanmasını sağlamak için tasarlanmış önemli denetim mekanizmalarıdır. Bu yollar sayesinde, yargılama sürecinde yapılmış olan hatalar düzeltilebilir ve bireylerin haklarının ihlali engellenebilir. İtiraz, daha çok bölge idare mahkemesi düzeyinde maddi hataların düzeltilmesine hizmet ederken, temyiz, Danıştay’ın hukuki ve usuli incelemesi ile yargı kararlarının denetlenmesini sağlar.