Delil Türleri
1. Delil Sistemleri
Deliller kesin ve takdiri deliller olarak ikiye ayrılır. Delillerle ilgili iki sistem kabul edilmektedir.
- Katı (Sıkı) Delil Sistemi: Yargılamada kullanılacak delillerin tek tek belirlendiği sistemdir. Bu sistemde kanunda belirtilen deliller dışında başka deliller kullanılamaz. Alman Hukukunda uygulanır.
- Serbest Delil Sistemi: Türk Hukukunda geçerli olan delil sistemidir. Deliller konusunda bir sınırlama yapılmamış, ispat aracı olabilecek her şey delil olarak kabul edilmiştir.
Başka bir sınıflandırma ise delillerin değerlendirilmesi ile ilgilidir.
- Delillerin Serbestçe Değerlendirilmesi Sistemi
- Kanuni Delil Sistemi: Hâkimin kesin delillerle bağlılığının söz konusu olduğu sistemdir. Türk hukukunda kullanılan delil değerlendirme sistemidir. Hukukumuzda kanunda belirtilen istisnalar dışında, kural olarak hâkim delilleri serbestçe değerlendirir. Kanunda belirtilen istisnalar ise “senet”, “yemin” ve “kesin hükümdür”. Hâkim bu delillerin (kesin delillerin) gerçeği temsil edip etmediklerini serbestçe tayin edemez. Hukukumuzda belli miktarı geçen (2.500 TL) işlemlerin kesin delille ispatı zorunluluğu söz konusudur.
Bu arada hâkimin kendisine sunulan delilin, geçerli kabul edilip ispata esas alınmasının mümkün olup olmadığını incelemesi gerekir. Bu ise caiz delil olarak ifade edilir. Caiz delil kesin delille ispat zorunluluğunun getirdiği bir kavramdır.
Sonuç olarak medeni usul hukukumuz, genel olarak delil sisteminde “serbest delil” sistemini benimsemiştir. Delillerin değerlendirilmesi bakımından ise belli miktarı aşan işlemler bakımından kanuni delil sistemini, bunun dışında ise delillerin serbestçe değerlendirilmesini esas alan karma bir sistemi kabul etmiştir.
2.Kesin Deliller
Medeni usul hukuku sisteminde kesin deliller; senet, yemin, ikrar ve kesin hükümdür. En temel kesin delil senettir. Kesin deliller Şart hüküm ve sonuçları kanun tarafında belirlenen ve hâkimin takdir yetkisinin olmadığı, hakimin delile bağlı olmak zorunda olduğu delillerdir. Bir vakıanın ispatı için kesin delil gösterilir ve o delil o vakıayı ispat ederse hâkim bu vakıanın doğruluğunu kabul etmek zorundadır. Kesin delillere kanuni deliller de denir. Bir vakıanın ispatı için kanunda kesin delil öngörülmüş ise hâkim başka delil inceleyemez. Kesin delil sistemi yalan tanıklığını önüne geçmeyi ve davaların kısa sürede sonuçlandırılmasını amaçlamaktadır. Ancak kesin delil sistemi bu yararlarına karşın, diğer delilerin kullanılmasını sınırlandırdığından bazı hallerde gerçeğe aykırı kararlar verilmesine de neden olmaktadır. Kesin deliller taraflarca hazırlanma ilkenin kullanıldığı davalarda hâkimi bağlar, kendiliğinden araştırma ilkesinin uygulandığı davalarda; senet, ve yemin hakim için bağlayıcı değildir.
3.Takdiri Deliller
Koşulları ve hükümlerini kanunun tayin etmediği delillerdir. Bu deliller hâkimi bağlamaz. Hakim bu delilleri serbestçe değerlendirebilir. Takdiri deliller; “bilirkişi”, “tanık”, “keşiftir”.
Takdiri delilerle ispatın mümkün olduğu olaylarda, ispat aracı niteliğindeki her şeyi delil olarak kabul edebilirler. Belli bir değerin altındaki uyuşmazlıklar ile senetle ispat kuralının istisnaları takdiri delillerle ispatlanabilir. Taraflar delil sözleşmesi ile hukuki işlemlerin de takdiri delillerle ispatlanabileceğini kararlaştırabilirler. Hukuki filler ise takdiri delillerle ispatlanabilir.
