İRADE AÇIKLAMASI
İrade açıklaması, hukuki işlemin temel kurucu unsurunu oluşturur. İrade açıklaması, irade beyanına oranla daha geniş bir kavramdır. İrade açıklaması, irade beyanından başka irade faaliyetini de içerir.
İrade açıklaması: Bir kişinin bir hakkı veya hukuki ilişkiyi kurma, değiştirme veya ortadan kaldırma iradesini, söz, yazı veya işaretlerle dış dünyaya bildirmesi ya da bunu doğrudan doğruya yerine getirmesi, yürürlüğe koymasıdır.
İRADE AÇIKLAMASININ TÜRLERİ: İRADE BEYANI ve İRADE FAALİYETİ
İrade beyanında iradeyi açığa vurma fiili her zaman söz ve yazıyla ya da belirli bir işaretle veya iradeyi gösteren fiillerle bildirme şeklinde olur.
İrade faaliyetinde irade, dış dünyaya ve özellikle sözleşmenin diğer tarafına bildirilmez, burada işlem iradesi, bildirme fiil ve kastı olmadan maddi-fiili hareketlerle doğrudan yerine getirilir.
İrade beyanında irade karşı tarafa beyan edilmekte, irade faaliyetinde ise doğrudan icra edilmekte dir, işlem iradesi muhataba bildirilmemektedir. Bu nedenle irade faaliyetinde beyan iradesi mevcut değildir.
İRADE BEYANININ UNSURLARI: İRADE ve BEYAN
İrade unsuru (sübjektif unsur): Fiil İradesi, İşlem İradesi ve Beyan İradesi
1. Fiil İradesi:
Dış bir davranışın yapılmasına yönelik bilinçli bir irade fiilidir. Beyan sahibi, beyan fiilini bilerek isteyerek yapmalıdır. Beyan sahibinin iradesi dışında yapılan beyanlarda fiil iradesi mevcut olmadığı için, irade beyanı da yoktur. Uyku ve bilinç kaybı halleriyle narkoz alma ve ipnotize edilme hallerinde yapılan beyan, iradeden yoksun olduğu için, fiil iradesi mevcut değildir. Bir kimsenin fizik zorlama altında iradesini beyan etmesi halinde de durum aynıdır.
2. İşlem İradesi:
Hukuki sonuç iradesi de denilir. Hukuki bir işlem yapma iradesidir. Beyanda bulunanın, belirli bir hukuki sonucu doğurma iradesine sahip olmasını ifade eder. İşlem iradesiyle beyan sahibi, kendi iç dünyasından çıkıp dış dünyaya, hukuk âlemine girmek istemektedir. Bu nedenle beyan sahibi, hukuki bir niyet ve kasta sahip olmalı, hukuk dışı kast ve niyetlere, örneğin öğrenme, şaka gibi niyetlere sahip olmamalıdır. Hukuk dışı niyetler işlem iradesi olarak nitelendirilemez. İşlem iradesi, hukuki bir sonucun doğmasını ve böylece beyan sahibinin bağlanmasını, borç altına girmesini gerektirmektedir. Hatır işinde bu iş için iradesini açıklayan kişide, yükümlülük altına girme, yani bir hakkı veya hukuki ilişkiyi kurma, değiştirme, ortadan kaldırma iradesi yoktur.
3. Beyan İradesi:
Beyan iradesi, beyan sahibinin işlem iradesini belirli bir davranışla muhataba beyan etme, bildirme iradesidir. Bu nedenle beyan sahibi, yapmak istediği işlem iradesini bir fiille dış dünyaya yansıtmak, muhatap veya üçüncü kişilere bildirmek hususunda bir karara varmış olmalıdır. Beyan iradesi, beyan sahibinin kesin olarak bağlanma, istediği hukuki ilişkinin kurulması, değiştirilmesi veya ortadan kaldırılması kararını muhataba bildirme, bunu yürürlüğe koyma iradesidir.
Mevcut olmayan bir işlem iradesinin aldatma, şaka, övünme veya öğretme kastıyla muhataba bildirilmesi ya da beyan sahibinin herhangi bir davranışının muhatap tarafından beyan iradesi olarak yorumlanması, acaba sadece geçersiz bir beyan iradesi niteliği mi taşır, yoksa duruma göre böyle bir davranış, beyan sahibine beyan iradesi olarak yükletilebilir mi?
- Bir görüşe göre; beyan iradesi ve beyan bilincinden yoksun bir davranış, irade beyanı olarak kabul edilemez. Beyan sahibi yapmış olduğu fiilin, bir beyan iradesi olduğunu bilmeli, bununla belirli bir hukuki sonucu gerçekleştirmek kastında olmalıdır. Böyle bir bilinç yoksa davranış, irade beyanı sayılmaz.
- Diğer bir görüşe göre; güven teorisinden hareketle bir fiilde bulunan kişide bu fiil ile iradesini beyan etme niyeti olmasa, yani beyan bilinci bulunmasa bile, durum gerektiriyorsa, söz konusu fiil, ona bir irade beyanı olarak yükletilebilmelidir. Ancak, iki şartın gerçekleşmesi gerekir. Önce muhatap, dürüst ve makul bir kişi gibi davranıp bildiği ve bilmesi gereken bütün durumları göz önünde tutarak dürüstlük kurallarına göre böyle bir fiile irade beyanı anlamını vermeli veya vermek zorunda bulunmalıdır. Muhatap kendisine yöneltilen fiili, irade beyanı olarak saymakta haklı olduğu takdirde, bu güveni korunur. İkinci olarak, fiilin beyan sahibine irade beyanı olarak yükletilebilmesi gerekir. Bunun için de beyan sahibinin şartların ve dürüstlük kuralının gerektirdiği dikkat ve özeni göstermiş olsaydı, bu fiilinin muhatap tarafından bir irade b eyanı olarak kabul edilebileceğini anlayacak durumda olması gerekir.
Beyan unsuru (objektif unsur):
Beyan, işlem iradesini dış dünyaya yansıtan, muhataba bildiren söz, yazı ve işaretten oluşan maddi bir fiildir. Beyan fiili, anlatım araçları, özellikle beyan işaretlerinden oluşur.
Beyan fiilinin bazı şartlar altında pasif bir davranış, yani susma olması mümkündür. Beyan fiili, iradeyi gösteren her türlü hareket ve davranış olabilir. Buna karşılık irade faaliyetinde işlem iradesi, her zaman maddi bir fiille açığa vurulur. Söz, yazı ve işaret söz konusu olmaz. Maddi fiiller kullanma ve tüketme, özellikle de sahiplenme ve ifa fiillerinden oluşur.
