Medeni Hukukta ‘Kısıtlılık’ Nedir ve Hangi Durumlarda Uygulanır?

Medeni hukuk, bireylerin kişisel ve toplumsal ilişkilerini düzenleyen hukuk dalıdır. Bu bağlamda, medeni hukukun temel konularından biri de “kısıtlılık” kavramıdır. Kısıtlılık, bir bireyin fiil ehliyetini sınırlayan ve hukuk önünde işlem yapma yetkisini belirli ölçüde ortadan kaldıran bir durumdur. Bu makalede, kısıtlılık kavramının hukuki tanımını, kısıtlılık kararı verilmesini gerektiren durumları ve bu durumların hukuki sonuçlarını ayrıntılı olarak inceleyeceğiz.

Kısıtlılık Nedir?

Kısıtlılık, bir kişinin fiil ehliyetine sahip olma durumunun mahkeme kararı ile sınırlandırılması anlamına gelir. Fiil ehliyeti, bireyin hukuki işlem yapabilme yeteneği olarak tanımlanır. Hukuken fiil ehliyeti olan bir kişi, kendi iradesi ile hukuki işlemler yapabilir ve bu işlemlerden doğan hak ve yükümlülükleri üstlenebilir. Ancak bazı özel durumlarda, kişinin bu yeteneği sınırlanabilir veya tamamen elinden alınabilir. Kısıtlılık durumu, genellikle kişinin akıl sağlığı, bedensel veya zihinsel durumu gibi nedenlerle kendisini veya malvarlığını koruyamayacak durumda olmasını gerektirir.

Kısıtlılık kararı, kişilerin hak ve özgürlüklerine müdahale teşkil ettiğinden, yalnızca mahkeme kararı ile ve belirli şartlar altında uygulanabilir. Kısıtlılık durumunda, kişi kısıtlanmış olarak kabul edilir ve bu kişi için bir vasi atanır. Vasinin atanması ile birlikte, kısıtlı kişi hukuki işlemlerinde vasisi aracılığıyla hareket etmek zorundadır.

Kısıtlılık Kararı Hangi Durumlarda Uygulanır?

Medeni hukukta kısıtlılık kararı verilmesi, Türk Medeni Kanunu’nun (TMK) ilgili hükümlerine göre belirlenmiştir. Kısıtlılık, aşağıdaki durumlarda uygulanabilir:

1. Akıl Hastalığı veya Akıl Zayıflığı: Akıl hastalığı veya akıl zayıflığı bulunan kişiler, bu durumları sebebiyle kendi iradeleri ile sağlıklı kararlar alamazlar. Bu nedenle, bu kişilerin hem kendilerini hem de malvarlıklarını koruyabilmeleri için kısıtlılık kararı verilir. Akıl hastalığı veya akıl zayıflığı olan kişinin kısıtlı ilan edilmesi için sağlık kurulu raporu ve mahkeme kararı gereklidir.
2. Savurganlık, Alkol veya Uyuşturucu Madde Bağımlılığı, Kötü Yaşam Tarzı: Bir kişinin savurganlık yapması, alkol veya uyuşturucu madde bağımlılığına sahip olması ya da kötü yaşam tarzı sürdürmesi, onun malvarlığını ve aile düzenini tehlikeye atabilir. Bu tür durumlarda, kişinin kısıtlılık altına alınarak bir vasi atanması mümkündür. Bu tür kısıtlılık durumlarında, kişinin malvarlığını korumak amacıyla vasi, tüm hukuki işlemlerinde yetkili hale gelir.
3. Kötü Yönetim: Bir kişinin malvarlığını kötü yönetmesi veya borçlarını ödeyememesi durumunda, kısıtlılık kararı alınabilir. Borçları sebebiyle kişinin mallarına haciz konulması ve malvarlığının zarar görmesi riskine karşı, bu kişi kısıtlanarak mallarının yönetimi vasisi tarafından üstlenilir.
4. Yaşlılık veya Fiziksel Engel: Yaşlılık veya fiziksel engel sebebiyle kişi, hukuki işlemlerini kendi başına yapamaz hale gelebilir. Bu gibi durumlarda, kişinin menfaatlerini korumak amacıyla kısıtlılık kararı verilerek bir vasi atanabilir. Vasinin, kısıtlı kişinin hem kişisel hem de malvarlığı ile ilgili işlemlerini yürütme yetkisi bulunur.
5. Kayıp veya Uzun Süreli Mahkûmiyet: Kişinin kayıp olması veya uzun süreli hapis cezası alması durumunda, malvarlığının korunması amacıyla kısıtlılık kararı verilebilir. Bu tür durumlarda, kayıp kişinin malvarlığının yönetimi vasisi tarafından yürütülür.

Kısıtlılık Kararının Hukuki Sonuçları

Kısıtlılık kararı verilen kişiler, hukuken sınırlı ehliyetli veya tamamen ehliyetsiz kabul edilir. Bu durumda, kısıtlı kişinin hukuki işlem yapabilme yeteneği sınırlandırılmıştır ve bazı durumlarda kişi, tek başına hukuki işlem yapamaz. Kısıtlılık kararının hukuki sonuçları şunlardır:

• Vasi Atanması: Kısıtlılık kararı verilen kişiler için bir vasi atanır. Vasi, kısıtlı kişinin menfaatlerini korumakla yükümlüdür ve onun adına hukuki işlemleri yürütür.
• Hukuki İşlem Ehliyeti: Kısıtlı kişi, hukuki işlemleri ancak vasisi aracılığıyla yapabilir. Kendi başına yapacağı işlemler hukuken geçersiz kabul edilebilir.
• Evlenme, Boşanma ve Mal Rejimi Kararları: Kısıtlılık kararı, kişinin evlenme veya boşanma gibi önemli hukuki işlemleri tek başına yapmasını engelleyebilir. Bu tür kararlar, ancak vasinin onayı ve mahkeme kararı ile yapılabilir.
• Kısıtlılığın Kaldırılması: Kısıtlılık kararı, kişinin kısıtlanma sebebinin ortadan kalkması durumunda mahkeme kararı ile kaldırılabilir. Örneğin, akıl hastalığı bulunan bir kişinin tedavi sonrası sağlığına kavuşması halinde kısıtlılık kararı son bulur.

Kısıtlılık Kararına İtiraz ve Kaldırma Süreci

Kısıtlılık kararı, kişisel hak ve özgürlükleri kısıtlayan bir müdahale olduğundan, belirli bir hukuki sürece tabidir. Kısıtlılık kararına karşı ilgili kişi veya yakınları itiraz edebilir. İtirazın değerlendirilmesi ve kısıtlılık kararının kaldırılması süreci, yine mahkemeler tarafından yürütülür. Kısıtlılık sebebi ortadan kalktığında, mahkemeye başvurarak kısıtlılığın kaldırılması talep edilebilir.

Sonuç

Medeni hukukta kısıtlılık, bireylerin fiil ehliyetini sınırlayan önemli bir hukuki kurumdur. Akıl hastalığı, savurganlık, kötü yaşam tarzı, alkol veya uyuşturucu bağımlılığı, kötü yönetim gibi sebeplerle kişinin kısıtlanarak vasi atanması mümkündür. Kısıtlılık kararı, kişinin hem kendisini hem de malvarlığını koruma amacı taşır. Ancak, bu karar kişisel hak ve özgürlüklerin kısıtlanması anlamına geldiğinden, sadece mahkeme kararı ile ve belirli durumlarda uygulanabilir. Kısıtlılık kararının verilmesi, itiraz edilmesi ve kaldırılması gibi süreçler, hukuki prosedürlere tabi olup kişinin haklarını korumaya yönelik tedbirlerle desteklenir.