DOĞURDUĞU HUKUKİ SONUCUN NİTELİĞİNE GÖRE İDARİ İŞLEMLER
Duguit’in bütün devlet işlemleri açısından yaptığı tasniftir. Duguit, devlet işlemlerini kural, şart ve öznel işlem olmak üzere üçe ayırmıştır. Bununla birlikte bugün genel olarak idare hukuku, düzenleyici işlemler ve birel işlemler olarak şöyle ikiye ayrılır:
1. Düzenleyici İşlemler (Kural İşlem)
Soyut ve genel kural koyan, bir kez uygulanmakla tükenmeyen, gayri şahsi, muhataplarını bir kategori olarak ele alan işlemlerdir. Ör. “65 yaşını dolduran memur, emekliye sevk edilir” kuralı.
Bu işlemler, muhataplarını ismen değil; bir kategori olarak ele alır; onları belirli bir hukuka tabi kılar. Muhataplarının tabi olduğu statüyü, o statüye uygulanacak kuralları belirleyen niteliğe sahiptir. Doğurduğu hukuki sonuç, muhataplarının üzerinde somut olarak ismen değil, soyut olarak o kişinin durumunu etkileme şeklinde gerçekleşir.
2. Birel İşlemler
Somut olarak belli bir kişiye ilişkin, muhatabını ismen belirleyerek onun üzerinde doğacak hukuki sonuçları öngören; çoğu kez düzenleyici işlemin somut durumu uygulanması niteliği taşıyan işlemdir. Örn. 65 yaşını dolduran A’nın 23.11.11 tarihinde emekliye sevk edilmesi işlemi.
Burada önemli olan muhataba yaklaşımıdır. Kişi olarak ismen yaklaşıyorsa birel; kategori olarak yaklaşıyorsa düzenleyici
– kural işlem söz konusudur.
a. Şart İşlem
İlgilisini, daha önceden kanun ya da düzenleyici işlemlerle öngörülmüş bir hukuki statüye sokan, statüden çıkaran ya da statü değiştiren işlemlerdir. Örn. üniversiteye öğrenci kaydı. Kayıtla birlikte öğrenci, YÖK öğrencisi statüsüne sokuluyor.
Burada önceden kanunlarla ya da düzenleyici işlemlerle öngörülmüş kategoriler vardır; idarenin yapacağı o kategoriye kişiyi sokmak ya da kategoriden çıkarmaktan ibarettir. b. Öznel İşlem
İlgilinin öznel şartlarındaki farklılıklardan doğan bir idari işlem türüdür. Burada yapılan işlem, öyle bir işlemdir ki ilgilinin öznel şartlarına bağlı olarak sonucu da önceden belirlenmiş olmadığı gibi değişiklik meydana getirir.
Benzer öznel işlemlerin muhatabı olan herkes, farklı sonuçlarla karşılaşabilir. Verginin tespiti işlemi, tipik bir öznel işlemdir. Herkese bağlanan vergi miktarı farklıdır; çünkü.
3. Birel İşlem – Düzenleyici İşlem Ayrımı
Düzenleyici işlemlerde de (60 gün) birel işlemlerde de işlemin yapıldığı tarihten itibaren belli bir süre içerisinde dava açma hakkı söz konusudur. Bu süreler dolduktan sonra hukuka uygunluk karinesi kesinleşir ve dava açma hakkı düşer. Burada aralarında bir benzerlik söz konusudur. Ancak düzenleyici işleme dayanılarak yapılan bir birel işlem söz konusu olduğunda; birel işleme karşı dava açma süresi içerisinde ona dayanaklık yapan düzenleyici işleme de dava açılabilir.
Düzenleyici işlem açısından zaman veya yer sınırlaması, onun düzenleyici işlem özelliğini ortadan kaldırmaz.
Not: İmar planları, Danıştay tarafından içtihadi olarak düzenleyici işlem kabul edilmektedir. Danıştay’ın buradaki amacı dava edilebilirliği sağlamaktır.
