Zilyetliğin Kaybı
Zilyetlik irade dışı veya iradeyle kaybedilebilir. Malın çalınması veya gasp edilmesi hallerinde zilyetlik irade dışı kaybedilmiş olur. Yine malın telef olması (atın ölümü, tablonun yanması) zilyetliğin kaybı sonucunu doğurur. Buna karşılılık zilyetlik mevcut zilyet tarafından yeni zilyede devredilince eski zilyetlik iradeyle kaybedilmiş olur.. satıcının sattığı atı alıcıya tesliminde böyle bir durum bulunmaktadır.
Hukukçuların görüşüne göre, fiili hakimiyet kesin olarak sona ermedikçe zilyetlik animus (zilyetlik iradesi) unsuru ile devam edebiliyordu. Sahibinden çok uzaklara kaçan köleler üzerinde mülkiyetin ve zilyetliğin devam ettiği kabul edilmekteydi, hatta kaçak kölenin bu sırada elde ettikleri efendisinin olurdu. Kaçak köle üzerinde zilyetliğin sadece zilyetlik iradesi (solo animo) ile devam ettiğini söyleyebiliriz. Sadece kışın veya yazın kullanılan otlaklar üzerindeki zilyetliğin diğer mevsimlerde ortadan kalkmayacağı hukukçular tarafından belirtilmektedir.
Bunu genelleştirerek gayrimenkullerde zilyetliği terk etme iradesi olmadan uzaklaşma halinde zilyetliğin sadece zilyetliği elde tutma düşüncesiyle sürdüğü sonucuna varılabilir.
Sadece zilyet olma iradesiyle devam ettiği kabul edilen zilyetlik, bu malları 3. kişilerin zilyetlik iradesiyle hakimiyetlerine geçirmesi durumunda sona ererdi. Kaçak köleyi veya mevsimlik otlakları her hangi bir şekilde hakimiyetlerine alan kimseler bu malların zilyetliğini aslen iktisap ederdi.
Zilyetliğin Korunması
Zilyetliğin tecavüze uğraması veya gasp edilmesi hallerinde actio değil, interdictum açılırdı. Interdictum, praetor’un bir yasağını veya emrini içerir. Interdictum da önemli olan tarafların birbirlerine karşı görece olarak daha çok hangisinin korunması gerektiğidir. Interdictum’larla kamu düzeninin korunması amaçlandığından meselenin daha çabuk ve elastiki tarzda karara bağlanması gerekiyordu. Bu yüzden çok defa tarafların magistra’nın emrine veya yasağına uyması suretiyle mesele halledilirdi.
Interdictum’lar
1- Zilyetliğin elde edilmesine yarayan,
2- Zilyetliğin devamını sağlayan ve
3- Zilyetliğin iadesine yönelik olmak üzere 3 tanedir. Bunlardan son ikisi zilyetliğin korunması ile ilgilidir.
Zilyetliğin Devamını Sağlayan Interdictum’lar:
Bu gruba giren interdictum’larda her iki tarafta zilyetlik iddiasında bulunduğundan praetor’un emri her ikisine de yönelirdi. Bunlardan zilyetliği hasmına nazaran daha çok tercih edilen taraf, başka bir deyişle zilyetliği cebren, gizlice veya precarium sebebiyle elde etmemiş olan taraf himayeye layık görülürdü. Bu kimsenin zilyetliği 3.kimseden hukuka aykırı elde etmiş olmasını hasmı bir savunma olarak öne süremezdi. Bu interdictum 1 yıl içinde açılmalıydı.
Zilyetliğin İadesine Yönelik Interdictum’lar:
Bu gruba giren interdictum’ların amacı, kaybedilmiş zilyetliğin tekrar elde edilmesidir. Burada zilyetliği fesatlı olan tarafa malı iade etmesi için emir verilirdi.
