Zilyetliğin Devrinin Şekilleri
1. Yeni Zilyedin Dolaysız Zilyet Kılınması
a. Şeyin teslimi
Doğrudan fiili hakimiyetin sağlanması doğrudan teslimdir. Bunun ilk hali eşyanın teslimidir. Söz konusu zilyetliğin devrine ilişkin ortak ve aynı yönde irade ile zilyetlik geçirilir.
Zilyetliğin devrinin geçerli olması için, bu tasarrufun dayandığı hukuki sebebin geçerli olması aranmaz. İradelerin uyuşmadığı bir devirde de mal teslim edilmişse, zilyetlik devren kazanılmış olmasa da aslen kazanılmış olur. Yani zilyetliğin devri mücerrettir.
b. Araçların teslimi
Devredilen şeyi fiili hakimiyet altına almaya imkan verecek araçların teslimidir.
Araçların teslimine ilk örnek olarak anahtar teslimi gösterilir. Kira sözleşmesinde kiraya verenin, kiralanan menkul veya gayrimenkulün kullanımını bırakma edimini yerine getirirken anahtarı teslim ederek ifada bulunması gerekir.
c. Teslim yerine geçen hukuki işlem veya sözleşme
Karşılıklı rıza uyuşması ile zilyetliğin devredilmesidir. Bahsi geçen eşyanın kullanımının diğer tarafa bırakıldığına dair bir sözleşme buna örnek gösterilebilir. Örneğin, portakal bahçesindeki portakal ağaçlarının üzerindeki meyvelerin zilyetliğinin ve toplanma hakkının bırakılmasına dair sözleşme…
d. Kısa elden teslim
Feri zilyedin yeni bir teslime gerek kalmaksızın asli zilyet olması söz konusudur. Kısa elden teslime örnek olarak, kiracının oturduğu evi satın alıp o evde malik olarak oturmaya devam etmesi gösterilir. Kiracı önceden feri zilyetken, evi satın almış ve asli zilyet olmuştur. Burada zilyetlik önce devredilip sonra geri alınmayacak, devredildiği ve geri alındığı varsayılacaktır.
Kısa elden teslim, kanunda açıkça düzenlenmemiştir.
Burada fiili bir durum değişmesi yoktur. Sadece hukuki bir işlemle zilyetlik şekli değiştirilmektedir. Dolayısıyla sözleşmede zilyetliğin devrine karşılık öngörülen mukabil edim yerine getirilmemişse, zilyetlik de geçmez.
2. Yeni Zilyedin Dolaylı Zilyet Kılınması
a. Temsilciye devir
Zilyetlik onu kazanana değil de temsilcisine bırakılmaktadır. Bu temsilci başkası için zilyet olur, feri zilyet olmaz.
b. Zilyetliğin havalesi
Asli ve dolaylı zilyet olan kişi, halihazırda doğrudan zilyet olan kişinin haberi olmasa dahi dolaylı zilyetliğinde bulunan şeyi üçüncü kişi ile anlaşarak ona devredebilir. Bu devir dolaysız feri zilyede ihbar edilmeden önce, yeni asli zilyedin mülkiyet hakkı dolaysız zilyet hariç olmak üzere herkese karşı hüküm ifade eder. Devir kendisine ihbar edilmediği sürece dolaysız zilyet, malı eski malike temlik ederek malı iade borcundan kurtulur. Devir kendisine ihbar edildikten sonra dolaysız zilyedin eşyayı iade borcunu yeni asli zilyede ifa etmesi gerekir.
Dolaysız zilyet, eski asli zilyede karşı ileri sürebileceği geri vermeme sebeplerini, yeni asli zilyede karşı da ileri sürebilir. Ancak bunun için eşya üzerinde ayni hakkının olması gerekir. Ayni hakkı yoksa teslime mecburdur. Bunun tek istisnası kira hakkıdır.
Örneğin, A, B’ye rehin verip teslim ettiği taşınırı, C’ye satmış olsun. B’ye devirle ilgili ihbarda bulunulmazsa, B taşınırı A’ya teslim ederek borcundan kurtulabilir. Devir kendisine ihbar edildikten sonra C’ye teslim etme borcu doğar.
B, sınırlı ayni hakkı sebebiyle malı A’ya teslim etmeyebilecekse, bunu C’ye karşı da ileri sürebilir. B’nin şey üzerindeki hakkı ayni hak değil ise, B şeyi C’ye teslime mecburdur. Bunun istisnası, bir sınırlı ayni hak olmamasına rağmen 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’ndaki özel hüküm nedeniyle kiracının bu hakkına dayanarak iadeden kaçınabilmesidir.
Menkul rehninde, şey kural olarak rehinli alacaklıda bulunur. Bu taşınırı konu olan başka bir rehin ilişkisi daha kurulabilir. Bu durumda ikinci rehinli alacaklı, taşınırın zilyedi değildir. Ancak bu kişiye zilyetliğin havalesi yoluyla eşya teslim edilmiş sayılabilir.
c. Hükmen teslim
Temlik eden zilyet olmaya devam etmekte, yani asli zilyet olan kişi feri zilyet olmaktadır. Devralan kişi ise, malı teslim almadığı halde asli zilyet olmaktadır. Örnek olarak, malik oturduğu evi satmış, ancak aynı evde kiracı olarak oturmaya devam etmiştir.
Hükmen teslim alacaklıları zarara sokmak veya taşınır rehnindeki teslim kuralının etrafından dolanmak için yapılmışsa muvazaa vardır. Bilindiği üzere muvazaalı işlemler geçersizdir.
Burada fiili bir durum değişmesi yoktur. Sadece hukuki bir işlemle zilyetlik şekli değiştirilmektedir. Dolayısıyla sözleşmede zilyetliğin devrine karşılık öngörülen mukabil edim yerine getirilmemişse, zilyetlik de geçmez.
d. Emtiayı temsil eden senedin devri
Eşyayı temsil eden kıymetli evrakın devri ile o eşya üzerindeki zilyetliği de devredilmiş olur.
