Yok ve Etkisiz Hükümler
Genel Olarak Hüküm Sakatlıkları
Yargılama sürecinin yanlış yürütülmesinden, kararın verilmesi aşamasından veya bizzat kararın içeriğinden doğan, maddi ve usul hukukuna ilişkin hatalar olabilir ve yanlış hükümler verilebilir. Kural olarak hatalı kararların düzeltilmesi “olağan” ve “olağanüstü” kanun yolları ile sağlanır. Usulüne uygun olarak veya süresinde kanun yollarına başvurulmadığı zaman karar kesinleşir.
Ancak bazen öyle durumlar olur ki şeklen bir karar mevcuttur, ancak gerçek anlamda mevcut veya etki doğuracak bir bulunmamaktadır. Burada söz konusu olan sakatlık, hükmün mevcut olmaması veya istenen etkiyi doğurmamasıdır. Yok veya etkisiz hükümdür.
Yok (Görünüşte) Hüküm
Temel unsur ve nitelikler taşımayan bir karar yargılama hukuku anlamında bir karar sayılamaz. Yok hükümde ona varlık kazandıran dış unsurları bulunmamaktadır. Şeklen hüküm olarak ortaya çıkan, gerçekte hüküm niteliği olmayan bu tür kararlara yok hüküm-yok karar y da görünüşte karar da denir. Bunlar, mahkeme olarak kabul edilmeyen bir organ tarafından karar verilmiş olması ve hükmün tefhim edilmemiş (hukuken alenileştirilmemiş) olması durumunda ortaya çıkar. Bu kararlar hiçbir etki doğurmazlar, yokluk hali kendiliğinden dikkate alınır. Böyle bir karar bulunmasına rağmen ne mahkemeyi ne de tarafları bağlar, yargılama gerçek anlamda henüz yapılmamış ve tamamlanmamış demektir. Gerekirse bu konuda yeniden dava açılabilir.
Etkisiz Hüküm
Hükmün verilmesi ve ortaya çıkışı bakımından bir sakatlık bulunmamaktadır. Kararın ortaya çıkışını sağlayan temel unsurlarında bir eksiklik yoktur. Eksiklik etkisindedir. Esasen gerçek anlamda bir hüküm vardır. Ancak hüküm değişik sebeplerle tamamen veya kısmen bir kararın taşıması gereken etkiyi göstermezler. Örneğin aleyhine hüküm verilen kimse Türk Yargısına tabi değilse, mevcut olmayan bir taraf hakkında hüküm verilmişse.
Gerçekte var olmayan bir hukuki ilişkinin karara bağlanması da hükmü etkisiz kılar. Boşanmış eşlerin yeniden boşanmaları, Hükmün belirsizliği tazvih yoluyla giderilebiliyorsa bu durumda etkisiz hükümden söz edilemez. Yürürlükteki hukuka aykırı kararlar da etki doğurmazlar.
Etkisiz hüküm yargılama hukuku bakımından da, icra hukuku bakımından da etki doğurmaz.
Dava geri alındıktan sonra, feragat, kabul, sulh gibi sebeplerle sona erdikten sonra veya davanın esatsn hallinden sonra verilen kararlar da etkisizdir.
Hükmün etkisizliği her zaman ileri sürülebilir.
Etkisiz hükme karşı tarafların kanun yollarına başvurmalarına engel yoktur. Etkisiz hükmü yok hükmünden ayıran en önemli nokta budur.
