Sürelerin Uzaması
1. Mücbir Sebep
a.Yasal Düzenleme
VUK’da mücbir sebeplerin bulunması halinde, bu sebepler ortadan kalkıncaya kadar sürelerin işlemeyeceği ve tahakkuk zamanaşımının işlemeyen süreler kadar uzayacağı belirtilmiştir. Yasada mücbir sebebin bir tanımı yapılmamış, örnekler verişmiştir. Bu hükme göre, “Mücbir sebepler: 1. Vergi ödevlerinden herhangi birinin yerine getirilmesine engel olacak derecede ağır kaza, ağır hastalık ve tutukluluk; 2. Vergi ödevlerinin yaerine getirilmesine engel olacak yangın, yer sarsıntısı ve su basması gibi afetler; 3. Kişinin iradesi dışında vukua gelen mecburi gaybubetler; 4. Sahibinin iradesi dışında sebepler dolayısıyla defter ve vesikaların elden çıkmış bulunması gibi hallerdir.”
b. Mücbir Sebeplerin niteliği ve mücbir sebep sayılan haller
Mücbir sebep niteliğindeki olaylar deprem, sel, kasırga vb. doğal olaylar olabileceği gibi isyan, ihtilal, savaş, genel grev gibi insana bağlı olaylar da olabilir. Ayrıca mücbir sebep ile sürelerin geçirilmesi arasında bir nedensellik bağının da bulunması gerekir. Yasada mücbir sebep için belirtilen örnekler:
Ağır hastalık ve ağır kaza: Vergi yükümlüleri belirli süreler içinde yapmak zorunda oldukları bir kısım işlemleri, vergi ödevlerini bu süreçler içinde ağır kazaya uğramaları ya da ağır hastalanmaları nedeniyle yapamazlarsa, bu durum vergi hukukunda mücbir sebep sayılır. Ancak hastalığın, kazanın vergi işlemlerini ve ödevlerini yerine getirmeye engel olacak ölçüde ağır olması gerekir. Bu da doktor raporu ile kanıtlanabilir.
Afet halleri: Vergi yükümlüleri, vergi ile ilgili işlemlerini ya da ödevlerini başlarına gelen bir afet nedeniyle süresi içinde yapamamışlarsa bu durum mücbir sebep sayılır. Afetlerin bir kısmı genel niteliktedir. Bir afetin, bu bölgede bulunan bütün vergi yükümlüleri bakımından mücbir sebep olarak kabul edilmesi doğru değildir. afetin tek tek bütün yükümlüleri hangi ölçüde etkilediği araştırılmalıdır.
Mecburi gaybubet(zorunlu bulunamama) halleri: Vergi yükümlülüleri iradeleri dışında belli bir yerde bulunamamaları nedeniyle vergi ile ilgili ödevlerini ya da işlemlerini yerine getirememişlerse bu durum mücbir sebep sayılır. Örneğin bir vergi yükümlüsünün askere alınması veya tutuklanması beyanname verme ödevi bakımından mücbir sebeptir. Bu gibi hallerde vergi ödevlerinin veya işlemlerinin yapılabilmesi olanağı doğuncaya kadar süreler işlemez. Yükümlünün kendisine bir temsilci tayin etmesi halinde bu andan itibaren süreler başlar.
Yükümlünün defter ve belgeleri üzerinde tasarruf edememesi hali: Vergi yükümlüleri vergi ile ilgili ödevlerini ya da işlemlerini idarece veya yargı organlarınca alınan tedbirler nedeniyle süresi içinde yerine getirememiş olabilirler. Vergi Usul Kanununda bu konu ile ilgili özel bir durum hükme bağlanmıştır. Buna göre defter ve belgelerini muhafaza altına alındığı tarihten beyanname verme tarihine kadar olan süre bir aydan azsa, yükümlünün beyanname verme süresi kendililiğinden bir ay uzar.
c. Mücbir sebebin geçerlilik alanı
Vergi hukukunda mücbir sebeplerin, sürelerin işlemesini durdurucu etkisi değişik hukuki niteliklerdeki bütün süreler bakımından geçerlidir.
Vergi yükümlü ve sorumlulularının yakın akrabalarına yönelen mücbir sebepler vergi yükümlü ve sorumlulularının vergi ile ilgili ödev veya işlemlerinin süresi içinde yerine getirilmesini engellese bile, bu durum mücbir sebep sayılmaz. Mücbir sebeplerin yükümlünün vergi sorumlusu durumunda olan yasal temsilcilerine yönelmesi halinde sürelerin işlemesi durur.
d. Mücbir sebebin sonuçları
Mücbir sebebin meydana geldiği, vergi yükümlüleri ve sorumluları tarafından kanıtlandığı takdirde vergi işlemleri ve ödevleri ile ilgili süreler engel durum devam ettiği sürece durur. Bir olayın mücbir sebep olup olmadığını vergi idaresi takdir eder.
Mücbir sebebin sürelerin işlemesini durdurucu etkisinin bir sonucu olarak, mücbir sebep ortadan kalktıktan sonra yapılan işlemler ve ödevler zamanında yapılmış gibi geçerli sayılır.
