Temyiz İncelemesi Sonunda Verilen Karar
Ön inceleme sonunda Yargıtay temyiz talebini kabul ederse, temyiz incelemesini esastan yapar. Esastan yapılan bu inceleme sonunda Yargıtay, “Bozma”, “Onama” ve “Düzelterek Onama”
A. Bozma Kararı
Yargıtay, taraflarca ileri sürülen veya kendisinin tespit ettiği temyiz sebeplerini yerinde görürse, ilk derece mahkemesi kararını kısmen veya tamamen bozar. Yargıtay sadece hükmü bozmakla yetinir ve kararında bozma nedenlerini gerekçesi ile belirtir. Yoksa ilk derece mahkemesi yerine geçerek bir karar veremez, yeniden yargıma yapamaz.
Yargıtay’ın bozman kararı, bölge adliye mahkemesinin düzelterek veya yeniden esas hakkında verdiği bir karara ilişkin ise dosya, kararı vermiş olan bölge adliye mahkemesine veya başka bir bölge adliye mahkemesine gönderilir. Ancak bozma kararı, başvurunun bölge adliye mahkemesince esastan reddine ilişkin ise, bölge adliye mahkemesi kararı kaldırılarak dosya, kararı veren ilk derece mahkemesine gönderilir.
Bozma kararı kendisine gönderilen mahkeme, peşin alınmış gideri kullanarak, kendiliğinden tarafları duruşmaya davet eder ve Yargıtay kararlarına uyulup uyulmayacağına karar verir. Bozma kararına karşı direnme kararı da verebilir.
Bozma Kararına Uyulması
BAM veya ilk derece mahkemesi Yargıtay’ın bozma kararına karşı uyma kararı verirse, artık bu kararıyla bağlıdır ve bu kararından dönerek direnme kararı veremez. Çünkü bu uyma kararı ile karar lehine olan taraf için müktesep hak doğar. Bozma kararı usuli bir nitelikte ise, bu karar uymakla sadece bu açıdan usuli bir hak doğar. Yoksa esasa ilişkin bir hak doğmaz. Bozma kararı esasa ilişkin ise, esasa ilişkin bir müktesep hak doğar.
Bozma kararına uyulmasından sonra, mahkemenin bozma kapsamı doğrultusunda yeniden tahkikat yapması ve karar vermesi gerekir.
Bozma kapsamında yapılacak yeni tahkikatta taraflar yeni iddia ve savunmalar sunabilirler. Ancak bu iddianın ve savunmanın genişletilmesi ve değiştirilmesi çerçevesinde değerlendirilecektir.
İlk derece mahkemesinin bozma kararına uymasının sonucu, bunun, bozma kararı lehine olan taraf yararına usuli bir müktesep hak teşkil etmesidir.
Yargıtay’ın bozma kararına uyan mahkemenin, bozma kararında gösterilen şekilde inceleme ve araştırma yaparak yine o kararda belirtilen hukuki esaslar gereğince karar verme zorunluluğu doğar. Mahkeme bozmaya uyup, bozma dışında bir inceleme yapamaz. Bozma kararında gösterilen hususlar doğrultusunda işlem yapmak zorundadır. Uyulan bozma kararında bazı hukuki ve fiili sebepler yanlış olsa bile artık bunlar yeniden incelenemez. Çünkü bozma kapsamı dışında kalan hususlar kesinleşir. Bir hususun bozma dışında kalması, mutlaka temyiz sebebi olarak ileri sürülerek temyiz incelemesi sonunda açıkça reddedilmesi gerekmez. Bozma kapsamı dışında kalan hususlar, tıpkı tasdik edilmiş gibi kesinleşir ve artık bu kısım hakkında inceleme yapılamaz ve farklı ve yeni bir karar da verilmez.
Yargıtay tarafından usuli müktesep hakka birçok istisna getirilmiştir. Bunlar,
- Yargıtay, mahkeme hükmünü görev dışında bir sebeple bozar ve bozma kararına mahkeme uyarsa, bozma kapsamı dışında kalan görev, usuli müktesep hak teşkil etmez.
- Mahkemenin görevsiz olduğu temyiz itirazları içerisinde ileri sürülmesine karşın, hüküm başka sebeplerle bozulduktan sonra mahkeme bozma kararına uymuş ise görev usuli müktesep hakkın kapsamı içinde kalır ve bundan sonra görevsizlik kararı verilemez. Yani görevin usuli müktesep hak kavramının içinde kalabilmesi için temyiz aşamasında açıkça ileri sürülmüş olmasına bağlıdır.
- Yargıtay’ın bozma kararından sonra yeni bir içtihadı birleştirme kararı verilmiş olması. İçtihadı birleştirme kararı tüm davalara uygulanması gerektiğinden usuli müktesep hakka rağmen görülmekte olan davalara uygulanır.
- Hüküm kesinleşmeden yürürlüğe giren ve geçmişe etkili olan bir kanun hükmü de usuli müktesep hakkın istisnasını oluşturur. Çünkü mahkeme böyle bir durumda yeni kanun hükmünü uygulamak zorundadır.
- Yargıtay’ın bozma kararı, her türlü değer yargısının dışında başka suretle yorumlanamayacak, tartışmasız ve açık bir maddi hataya dayanıyorsa ve onunla sıkı sıkıya bağlı ise, o takdirde yine usuli kazanılmış hak kuralı, hukuki sonuç doğurmaz.
- Kesin hüküm, kamu düzenine aykırılık ve adil yargılanma hakkının ihlali de usuli müktesep hakkın istisnası olarak kabul edilir.
Bozma kapsamı dışında kalan hususlarla ilgili icra takibi yapılabilir. İcra takibi yapabilmek için bozma kapsamı dışında kalan hususlar hakkında bir karar verilmesine gerek yoktur.
Bozmaya uygun yeni bir karar verildiğinde, bu karara karşı da ilgili hukuki yola başvurmak mümkündür. Ancak bozmadan sonra dosya ilk derece mahkemesine gönderilmiş ve ilk derece mahkemesi bozmaya uygun karar vermişse, bu karara karşı artık istinafa değil, temyize başvurulacaktır.
Davanın esastan reddi veya kabulünü içeren bozmaya uyularak, tesis olunan kararın önceki bozmayı ortadan kaldıracak şekilde yeniden bozulması üzerine alt mahkemece verilen kararın temyiz incelemesi, her halde Yargıtay Hukuk Genel Kurulunca yapılır.
Bozma Kararına Karşı Direnilmesi
Yargıtay’ın temyiz incelemesi sonunda kararı bozulan alt derece mahkemesi, bozma kararına uymak zorunda değildir. Bozma kararının aksine kararın doğru olduğu görüşünde ise, bozma kararına uymak yerine kendi kararında direnebilir. Direnme kararı veren mahkeme daha önce vermiş olduğu kararı değiştiremez. Ancak mahkeme daha önceki kararından farklı gerekçeler sunabilir.
Mahkeme Yargıtay’ın bozma kararına kural olarak uymak zorunda değilse de, tarafların her ikisi de Yargıtay’ın bozma kararına uyulmasını isterse, mahkeme bozma kararına uymak zorundadır. Direnme kararı veremez.
Direnme kararı nihai bir karardır. Bu kararla birlikte mahkeme davadan elini çeker. Direnme kararına karşı taraflar temyiz yoluna başvurabilirler. Daha önce temize başvurmayan karar direnme kararına karşı temyize başvuramaz. Direnme kararı temyiz edilirse temyiz incelemesini Yargıtay Hukuk Genel Kurulu yapar. Yargıtay Hukuk Genel Kurulu’nun verdiği karara uyulmaz zorundadır, bu karar karşı direnilmez.
B. Onama Kararı
Yargıtay alt derece (bölge adliye) mahkemesinin hükmünü usul ve kanuna uygun bulursa kararı onar. Onama kararına uygulamada gerekçe yazılmadan hukuka uygun olduğu belirtilir. Kötü niyetli olarak temyize başvuran kişi para cezasına mahkûm edilir.
C. Düzeltilerek Onama Kararı
Yargıtay, hukuka aykırılık bulursa, bozma kararı vererek dosyayı alt derece mahkemesine geri gönderir. Kendisi inceleme yaparak yeni bir karar veremez. Ancak bazı hatalar, yeniden yargılama yapılmaksızın ve dosyanın bozularak gönderilmeksizin düzeltilerek onanması mümkündür.
- Temyiz olunan kararın esas yönünden kanuna uygun olup da kanunun olaya uygulanmasında hata edilmiş olmasından dolayı bozulması gerektiği ve kanuna uymayan husus hakkında yeniden yargılama yapılmasına ihtiyaç duyulmadığı takdirde Yargıtay kararı düzelterek onar.
- Tarafların kimliklerinde yapılan yanlışlıklar, yazı, hesap veya diğer açık ifade yanlışlıkları hakkında düzeltilerek onama kararı verilir.
- Karar usule ve kanuna uygun olup da gösterilen gerekçe doğru bulunmazsa, gerekçe değiştirilerek ve düzeltilerek onanır.
Örneğin Yargıtay, yere mahkemenin alacağa uyguladığı faiz oranının yanlış olması halinde, Yargıtay kararı bozup mahkemeye geri göndermek yerine, faizle ilgili doğru oranı uygulayarak, yani hükmü düzelterek onaylayabilir. Yine avukatlık ücreti ile ilgili yapılan yanlışlık düzelterek onaylayabilir.
Ancak, Yargıtay’ın yerel mahkemenin verdiği manevi tazminatı, hak ve nesafete göre yükseltilmesi veya azaltması ve hükmü onaylaması (düzelterek onama) mümkün olmamalıdır. Esas yönünden kanuna uygun olmayan kararlar ile hâkimin takdir yetkisi kapsamında karara bağladığı edalar hakkında düzeltilerek onama yapılamayacaktır.
