SATICININ TEMERRÜDÜ
Satıcının temerrüdünün sonuçları
i)Kural
Kanuna göre satıcının temerrüdü halinde , borçlunun temerrüdüne ilişkin genel hükümler uygulanır. Satıcının temerrüdü halinde alıcı her zaman borcun ifasını ve gecikme sebebiyle tazminat isteme hakkına sahiptir. Alacaklı , borcun aynen ifasında vazgeçtiğini hemen bildirerek olumlu zararının tazmini isteyebileceği gibi sözleşmeden de dönebilir. Diğer tarafı temerrüde düşürmek sözleşmeyi fesih etmek ve sözleşmeden dönmek için gerekli ihbar ve ihtarlar noter aracılığıyla taahhütlü mektupla ,telgrafla veya güvenli elektronik posta sistemiyle yapılmak zorundadır.
ii)İstisna :Zilyetliğin devri için belirli süre öngörülen ticari satışlar
Bu tür satışlarda satıcı temerrüde düşerse , alıcının, aynen ifadan vazgeçerek olumlu zararın giderilmesini talep ettiği kabul edilmektedir. Buna karşılık alıcı aynen ifa isteme niyetindeyse belirlenen sürenin bitiminde bunu satıcıya hemen bildirmek zorundadır.
Ticari satışlarda
i)Ticari satış kavramı
Ticari satış , ne borçlar kanununda ne de ticaret kanununda tanımlanmıştır. TTK m. 23 e göre özel hükümler saklı kalmak koşuluyla tacirler arasında meydana gelen satış ve mal değişimlerine de Türk Borçlar Kanununun veya tüketicinin korunması hakkında kanunun satış sözleşmesi ve mal değişimine ilişkin hükümleri uygulanacaktır. Ancak bu düzenlemede ticari satışın içeriğini belirleyememiştir. Bu düzenleme tek kriter olarak tacirler arası satışı öngörmüştür.
ii)TBK m. 212/ II ‘de öngörülen karineler
a)Kesin vadeli sözleşme karinesi
Borçlar kanununun genel hükümlerindeki düzenlemeye göre (m.123) borçlunun temerrüdü halinde , alıcının aynen ifadan vazgeçip olumlu zararının tazminini isteme ve sözleşmeden dönme imkanlarından birini kullanabilmesi için uygun bir süre vermesi gerekir. Özellikle 3. Bentte söz konusu olan kesin vadeli sözleşmelerde ise , süre verilmesine gerek yoktur. TBK m. 124/b. 3’te zikredilen kesin vadeli işlemlerde kararlaştırılan vade , taraf iradelerine göre, borçlunun borcunu ifa edebileceği yegane zaman dilimidir.
b)Alıcının olumlu zararının tazminini talep ettiği karinesi
Teslim için belirli vadeli ticari satışlarda , satıcı kararlaştırılan vadede teslim borcunu yerine getirmezse alıcının aynı ifadan vazgeçip olumlu zararının tazminini istediği kabul olunur. Alıcının susması olgusuna onun teslimden vazgeçip olumlu zararın tazminini istediği karinesini bağlamıştır. Alıcı vadenin geçmesine rağmen , borcun aynen ifasını istiyorsa bunu hemen satıcıya bildirmek zorundadır. Buna göre alıcı vadenin sona erdiği veya onu takip eden günde bu bildirimi yapmalıdır. Borsa işlemlerinde olduğu gibi zamanın çok önemli olduğu işlerde teleks ,tele faks veya telgrafla aynı günde bildirimin yapılması gerektiği ifade olunmaktadır. Kanun koyucu belirli süreli ticari satışlarda satıcı temerrüdü halinde aynen ifadan vazgeçilerek bundan doğan zararın giderilmesinin istendiğini kabul etmiştir. Kanun seçimlik hak olarak dönme hakkının da ifade edildiği borçlu temerrüdüne ilişkin genel hükümlerin satıcı temerrüdünde uygulanacağını düzenlemektedir. Alıcı dönme hakkını kullandığını kararlaştırılan vadenin bitiminde satıcıya hemen bildirmek zorunda değildir.
c)Zilyetliğin devri için belirli vadeli öngörülen ticari satışlarda farklı düzenlemenin gerekçesi
Ticari satışlarda sözleşmenin amacı tekrar satmak ve kar elde etmektir. Bu itibarla satıcının temerrüdünden doğan belirsizlik durumunun ticari işletmelerde aranan çabukluk ve güvenlik esasına uygun olarak giderilmesi gerekir.
Satıcının temerrüdünde zararın hesabı
i)Genel olarak
TBK m. 213/I ‘e göre borcunu ifa etmeyen satıcı alıcının bu yüzden uğradığı zararı gidermekle yükümlüdür. TBK ‘a göre satış sözleşmesinde satıcının temerrüdü üzerine olumlu zararın fark nazariyesine göre iki türlü hesaplama şekli düzenlenmiştir. Bunlar somut yöntem ve soyut yöntemdir.
ii)İkame alım halinde zararın somut hesaplanması
Kanun alıcıya temerrüde düşen satıcının teslim etmediği satılanı başka yerden ikame alım suretiyle temin etmek ve ikame alım için dürüstlük kuralına göre ödediği bedel ile ifa edilmeyen satış konusu için kararlaştırılan bedel arasındaki farkı zarar olarak talep etme yetkisi vermektedir. İfanın imkansızlaşması belirlenen vadenin dolması veya TBK m. 125/II anlamında aynen ifadan vazgeçmesi üzerine gecikmeden yeterli süre içinde ikame alımını yapmak zorundadır. Dürüstlük kuralı ikame malın satıcının temsil etmesi gereken yerden ve bu mümkün değilse mümkün olduğu kadar elverişli şartlarla alınabilen başka bir yerden temin edilmesini gerektirir .İkame malın kural olarak borcunu ifa etmeyen satıcının edimiyle aynı cins ve kalitede ikame mal olması halinde bunun fiyatında bir indirim yapılmalıdır.
iii)Zararın soyut olarak hesaplanması
TBK m.213/III ‘e göre satılan , borsada kayıtlı veya piyasa fiyatı bulunan mallardan ise alıcı , onun yerine bir başkasını satın alma zorunda olmaksızın , satış bedeli ile belirlenmiş ifa günündeki piyasa fiyatı arasındaki farka göre hesaplanacak zararın giderilmesini isteyebilir.
Piyasa fiyatı , belirli cins malın belirli bir ticari çevrede muntazam yapılan alışverişlerinde , belirli zamanda ulaştığı belirli bir fiyattır.Buna karşılık,alıcının veya satıcının şahsi durumlarına ve kişiliğine bağlı fiyatlar , piyasa fiyatı sayılmaz.Zararın hesabında ifa günündeki fiyat esas alınır.
D.Satıcının teslim borcunu ifada kısmi temerrüdü
i)Bir defada ifa edilmesi gereken teslim borcunun kısmen yerine getirilmiş olması
Satış sözleşmesine konu olan borcun tamamen belirli ve muaccel ise bu borcun tamamen ifa edilmesi gerekir.Aksi taktirde alıcı kanun uyarınca kısmi ifayı reddedebilir ve satıcıyı borcun tamamı için temerrüde düşebilir.Buna karşılık alıcı kısmi teslimi bir çekince ileri sürmeksizin kabul ederse kanunda belirtilen hakları ancak ifa edilmeyen kısım için kullanabilir.
ii) Ard arda teslimli satışda satıcının temerrüdü
Ard arda teslimli satışlarda , satış konusu malın zaman içinde birbirini takip eden kısımlar halinde teslim edilmesi kararlaştırılmaktadır. Ard arda teslimli satışlarda satıcı bir veya bir kaç kısmın tesliminde gecikirse , kural olarak sadece vadesinde teslim edilmeyen kısımlar için kullanılabilir. Bununla beraber bir veya birkaç teslimde temerrüt ilerdeki teslimleri tehlikeye düşürüyor veya faydasız kılıyorsa ilerde yapılacak teslimleri de kapsayacak şekilde sözleşmenin tamamı feshedilebilir.
Tüketici belirsiz süreli veya süresi bir yıldan daha uzun belirlenmiş abonelik sözleşmesini yazılı olarak veya kalıcı veri saklayıcısı ile iradesini satıcı veya sağlayıcıya yöneltmek suretiyle gerekçe göstermeksizin feshedebilir. Bu taktirde kararlaştırılmış olsa dahi cezai şart ödenmez. Buna karşılık süresi bir yıldan az olan belirli süreli abonelik sözleşmelerinde tüketici sözleşmeyi feshetme hakkına sahiptir.
