HAKLARIN KAZANILMASI VE KAYBEDİLMESİ
Hakkın belli bir kişiye bağlanmasına hakkın iktisabı kazanılması denir. Hakların kazanılması 3 yolla olur.
Hakların Kazanılması
1-Aslen İktisap: Eğer hak sahibi hakkı bir başkası ile herhangi bir hukuki ilişki içine girmeden, doğrudan doğruya kazanıyorsa aslen iktisap etmiş olur. Aslen iktisapta da çoğu zaman mal üzerinde daha önce kurulmuş bir hak mevcut değildir. Bazen de mal üzerinde daha önceden tesis edilmiş bir mülkiyet hakkı mevcuttur. Fakat bu hak sona ermiş ve mal sahipsiz mal haline gelmiştir. (Res nullius) Bu tür mallar, bulan kişinin mülkiyetine dahil olurlar. Taşınır ise ihraz, taşınmaz ise işgal yolu ile aslen iktisap edilirler. Kazandırıcı zamanaşımı (usucapuio) yolu ile kazanılan haklar da aslen kazanılmış sayılır.
2-Devren İktisap: Başkasına ait olan bir hakkı, herhangi bir hukuki sebebe dayanarak hak sahibi ile kurulan bir hukuki ilişki sonucunda devren kazanmaya denir. Hakkı devreden selef (auctor), devralan kişi halef ise (successor) denir. Aralarındaki halefiyet ilişkisine ise (successio) denir.
Halefiyet külli ve cüzi olmak üzere iki türlüdür. Külli halefiyet, tek bir hukuki işlem ile bir malvarlığın tamamının geçişidir. Roma hukukunda adrogatio denen evlat edinme işlemi bu şekildedir.
Cüzi halefiyet ise, bir hukuki işlem ile tek bir hakkın devredilmesi halinde söz konusu olur. Misal satım sözleşmesi ile bir mülkiyet hakkının bir başkasına geçmesi gibi. Devren iktisap nakledici ve inşai devren iktisap olarak ikiye ayrılır. Hak bulunduğu şekliyle hiçbir değişikliğe uğramaksızın devralana intikal ederse nakledilmiş olur. Bir hakka dayanılarak yeni bir hak tesis edilirse inşai devren iktisabdan bahsedilir.
3-Miras Yoluyla İktisap: Bir hakkın yada mamelekin muristen mirasçılara intikal etmesine miras yoluyla iktisap denir. Miras yoluyla iktisap genellikle külli halefiyet şeklinde ortaya çıkar. Roma hukukunda miras yolu ile iktisap, devren iktisabın bir türü olarak nitelendirilmiştir.
Hakların Kaybedilmesi
Bir hakkın hak sahibinden ayrılmasına hakların kaybedilmesi denir.
1-Devir: hak sahibi hakkın bir başkasına devredebilir. Bu durumda hak eski sahibinden ayrılır yeni sahibine geçer. Örneğin satılan malın mülkiyetinin devredilmesi gibi.
2-Yok Olma: Hakka konu olan şey yok olabilir. Kitabın yakılması, taşınmazın afet sonucu yok olması gibi.
3-Terk: Hak sahibi hakkını, bir başkasına devretmeksizin kendi iradesiyle sona erdirmek isteyebilir. Bu da terktir. Örneğin okunan bir gazetenin çöpe atılması gibi.
4-Terkin ve Kamulaştırma: Taşınmazlar üzerinde mülkiyet hakkı kural olarak tescille kazanılır, terkinle sona erer. Kamulaştırma da taşınmaz mülkiyetini sona erdirir.
5-Kazandırıcı Zamanaşımı: Hakkın kaybı sonucunu doğuran bir diğer hal de kazandırıcı zamanaşımı yoluyla iktisaptır. Malikin iradesine gerek olmaksızın şartlar oluşursa mülkiyet hakkını kazanmaktadır.
6-İyiniyetle İktisap: Eğer mal malikin elinden rızası ile çıkmış ve malı elinde bulunduran kişi onu iyiniyetli olarak 3. kişiye devretmişse, 3. kişi malik olur. eski malik mülkiyet hakkını kaybeder.
