Borç İlişkisinde Devir
1- Alacağın Temliki:
Bir kimsenin sahip olduğu alacak hakkını başkasına devretmesidir. Borç aynıdır fakat alacaklı taraf değişmiştir. Alacaklının değişmesinde kural olarak borçlunun rızası aranmaz. Ancak alacağın temliki işlemi stipulatio ile yapıldığından borçlunun da rızası varmış gibi görünür.
2- Borcun Nakli:
Borçlunun borcunu başkasına devretmesi ve alacaklıya ödemeyi o kişinin yapmasıdır. Borcun nakli de stipulatio ile yapılır. Borcun nakli için mutlaka alacaklının rızası gerekmektedir. Çünkü borcu kimin ifa edeceği önemlidir.
Borçların Sona Erme Sebepleri
Bir borç ilişkisini, oluşturduğu alacak ve borçlarla birlikte ortadan kaldıran hukuki olaylara borcun sona erme sebepleri denir. Bu sebepler şunlardır:
1- İfa:
Borç her şeyden önce borç olan konunun ifa edilmesiyle ortadan kalkar. İfa kural olarak borçlu tarafından yapılır. Ancak onun hesabına olmak şartıyla ifa 3. kişi tarafından da yapılabilirdi. Fakat borcun ifasında borçlunun kişiliği önemliyse bu borç başkası tarafından ifa edilmezdi. İfa kural olarak alacaklıya yapılır, ancak alacaklının rızası varsa başkasına da ifa yapılabilirdi. İfa yeri taraflarca tayin edilirdi. Bu yer anlaşmada belirtilmemişse borcun niteliğine göre belirlenirdi. Borç para borcuysa borçlunun ikametgahı, borcun konusu taşınır malsa ifa sırasında malın bulunduğu yer, borcun konusu taşınmaz ise malın bulunduğu yer ifa yeridir.
2- Temerrüt:
Temerrüt, borcun ifasının taraflardan birinin kusuru yüzünden gecikmesidir. Alacaklı ve borçlu temerrüdü şeklinde iki çeşidi vardır.
a- Borçlu Temerrüdü:
Borçlunun kararlaştırılan ifa zamanında haklı bir sebep olmaksızın borcunu ifa edememesidir. Borçlu temerrüdünün doğabilmesinin 3 şartı vardı. Bunlar: İfada gecikme olmalıdır. Vadesiz borçlarda borçluya ihtar çekilmesi gerekir. Buradaki ihtar borçlunun borcunu ifaya davet edilmesi anlamına gelmektedir. Vadeli borçlardaysa ihtara gerek yoktur, zira vade olduğu için borçlu borcunu ne zaman ifa edeceğini bilirdi. Kusur olmalıdır. Borçlunun ifada gecikmesi haklı bir sebebe dayanıyorsa (devlet vazifesi nedeniyle uzakta olması yada hapiste bulunması gibi) borçlu temerrüdü oluşmazdı.
Temerrüt gerçekleşirse borçlunun sorumluluğu ağırlaşırdı ve borç daimi hale gelirdi. Böylece borç borçlunun kusuru olmadan telef olsa bile borçlunun borcu devam ederdi. Ayrıca bu gecikmeden dolayı alacaklı zarara uğramışsa borçlunun gecikme tazminatı ve temerrüt faizi ödeme yükümlülüğü doğardı.
b- Alacaklı Temerrüdü:
Borçlunun borca uygun ifa teklifinin haklı bir sebep olmaksızın alacaklı tarafından kabul edilmemesi halinde alacaklı temerrüdü oluşurdu. Bunun sonucunda borçlu borcundan kurtulmaz fakat sorumluluk derecesi hafiflerdi. Alacaklının temerrüdünden itibaren, borçlu önceleri kast ve ağır ihmalinden sorumlu tutulurken, sonraları yalnızca kastından sorumlu olmaya başlamıştır. Beklenmedik halden dolayı malın telef olması, borçluyu tamamen sorumluluktan kurtarıyordu. Ayrıca borçlunun gecikme tazminatı ile temerrüt faizi ödemesine gerek kalmıyordu.
3- İfa Yerine Temlik (Edim):
Borçlunun borcun konusu yerine başka bir konuyu yerine getirerek veya başka bir malı vererek borcunda kurtulmasıdır. Bunun olabilmesi için mutlaka alacaklının rızası olmalıdır.
4- Yenileme:
Aynı konuda yeni bir borcun stipulatio yoluyla eski borcun yerini almasıdır.
5- İbra:
Alacaklı ve borçlu arasında alacağı ortadan kaldırmak için yapılan anlaşmadır. Böylece alacaklının alacağı borçlununsa borcu ortadan kalkmaktadır. İbrada her iki tarafında rızası gerekmekteydi.
6- Takas:
Muaccel hale aynı türden karşılıklı borçların taraflarca birbirlerinden mahsup edilmesidir. Burada karşılıklı borçların tarafları aynı olmalıdır.
7- Ölüm:
Ölüm şahsa bağlı olan tüm borçları sona erdirmekteydi.
