HESAP TÜRLERİ
Aşağıda Tek Düzen Muhasebe Sistemi içinde yer alan hesap türlerinin tanıtımları yapılmıştır.
Aktif Hesaplar : Aktif hesaplarda bir nakit (likidite) unsuru söz konusudur. Buna göre aktif unsurlar en çok likit yani en kolay paraya çevrilebilir unsurdan, en az likit yani en zor paraya çevrilebilir unsurlara doğru sıralanır. Bu yüzden aktif unsurlar gruplandığında, önce dönen varlıklar sonra duran varlıklar gelir. Bilanço’da yer alan bu hesap türünün özellikleri aşağıda verilmiştir:
1) İşletmenin kaynaklarının hangi varlıklarda olduğunu anlatırlar,
2) Bilanço’nun sol tarafında bulunurlar,
3) İlk para girişleri (hesabın açılışı) Borç tarafından olur,
4) Para girişleri hesabın Borcuna, Para çıkışları ise hesabın Alacağına kaydedilir,
5) Aktif hesaplar borç bakiye (kalanı) verir,
6) Asla alacak bakiye vermezler.
Pasif Hesaplar : Pasif hesaplarda da en kısa vadeli fonlardan en uzun vadeli fonlara göre sıralanır.Bilanço’da yer alan bu hesap türünün özellikleri aşağıda verilmiştir:
1) İşletmenin varlıklarının hangi kaynaklardan sağlandığını anlatır,
2) Bilanço’nun sağ tarafında bulunurlar,
3) İlk para girişleri (hesabın açılışı) Alacak tarafından olur,
4) Para girişleri hesabın Alacağına, para çıkışları ise hesabın Borcuna kaydedilir,
5) Pasif hesaplar alacak bakiye (kalanı) verir,
6) Asla borç bakiye vermezler.
Gider Hesapları : Gelir Tablosu’nda yer alan bu hesap türünün özellikleri aşağıda verilmiştir:
1) İşletmenin bir hesap dönemi boyunca ortaya çıkan giderlerin kaydedildiği hesaplardır,
2) İlk para girişleri (hesabın açılışı) Borç tarafından olur,
3) Para girişleri hesabın Borcuna, para çıkışları ise hesabın Alacağına kaydedilir,
4) Gider hesapları Borç bakiyesi (kalanı) verir,
5) Asla Alacak bakiyesi vermezler.
Gelir Hesapları : Gelir Tablosu’nda yer alan bu hesap türünün özellikleri aşağıda verilmiştir:
1) İşletmenin bir hesap dönemi boyunca ortaya çıkan gelirlerinin kaydedildiği hesaplardır,
2) İlk para girişleri (hesabın açılışı) Alacak tarafından olur,
3) Para girişleri hesabın Alacağına, para çıkışları ise hesabın Borcuna kaydedilir,
4) Gelir hesapları Alacak bakiyesi (kalanı) verir,
5) Asla Borç bakiyesi vermezler.
Düzenleyici hesaplar : Düzenleyici hesaplar Bilançonu hem sol (Aktif) hem de sağ (Pasif) tarafında yer alırlar. Bilançonun sol tarafında yer alanlara Aktif Düzenleyici, sağ tarafında yer alanlara ise Pasif Düzenleyici hesaplar denilir. Düzenleyici hesaplar hem bulunduğu tarafı, hem de içinde yer aldıkları hesap gruplarını düzenlerler. Bu düzenlemeden kasıt, bulunduğu tarafta ve hesap grubu içinde toplam olarak eldeki net parasal tutarı belirtmek için, yani varlık ve kaynakların gerçek parasal tutarlarını anlatmakta kullanılırlar. Bu yüzden bu hesaplara ilk para girişi ters taraftandır.
Düzenleyici hesaplara ilk para girişlerinin ters taraftan olması demek; Örneğin aktif düzenleyici hesaplar aktif tarafta yer aldıkları halde bu hesaplar Aktif hesaplar gibi çalışmazlar. Bu hesaplar Pasif hesapların özelliklerini taşırlar. Bu yüzden bir Aktif Düzenleyici hesaba ilk para girişi hesabın sağ yani Alacak tarafından giriş yapılır.
Aynı şekilde, Pasif Düzenleyici hesaplar da pasif tarafta yer aldıkları halde bu hesaplar Pasif hesapların özelliklerini taşımazlar. Pasif Düzenleyici hesaplar Aktif hesapların özelliklerini taşırlar. Bu yüzden bir Pasif Düzenleyici hesaba ilk para girişi hesabın sol yani Borç tarafından giriş yapılır. Bilançoda yer alan bu hesap türünün özellikleri aşağıda verilmiştir:
1) Bilançonu hem sol (Aktif) hem de sağ (Pasif) tarafında yer alırlar. Bilançonun sol tarafında yer alanlara Aktif Düzenleyici, sağ tarafında yer alanlara ise Pasif Düzenleyici hesaplar denilir,
2) İsimlerinin sonunda eksi (-) işareti vardır,
3) Bilançoda Bulundukları tarafın özelliklerine göre çalışmazlar,
4) Aktif Düzenleyici hesaplar Pasif hesapların özelliklerini taşır,
5) Pasif Düzenleyici hesaplar Aktif hesapların özelliklerini taşır.
Nazım Hesaplar : İşlemin yapıldığı tarihte, varlık ve kaynak hesapları ile gelir ve gider hesaplarını etkilemeyen, fakat ileri bir tarihte etkileme olasılığı olan, işletmenin yükümlülük sorumluluk ve haklarını ifade etmek için bilgi verme amacı ile tutulan, işletme varlıkları arasında fiilen yer almasına rağmen, mülkiyeti işletmeye ait olmayan bazı değerleri izlemek amacı ile tutulan hesaplara nazım hesaplar denir. Bu hesap türünün özellikleri aşağıda verilmiştir (Erkal, 2014, s.37).
1) İşletmenin bilgi ihtiyaçlarına bağlı olarak, herhangi bir yasal zorunluluk olmaksızın isteğe bağlı olarak tutulurlar,
2) Bu hesaplara ait tutarlar bilançoda yer almazlar. Fakat tam açıklama kavramı gereği, yönetim ve diğer ilgililere bilgi amaçlı olarak bilanço dipnotlarında gösterilirler,
3) Nazım hesaplar kullanılırken, yapılan işlemin ne olduğunu anlatan alt hesapların da birlikte açılması doğru bilgilenme açısından önemlidir,
4) Nazım hesaplar kendi aralarında karşılıklı olarak çalışırlar yani bir nazım hesap açılırken bu işlemin karşısında herhangi bir bilanço veya gelir tablosu hesabı olamaz,
5) Diğer hesaplarla birlikte aynı yevmiye maddesinde yer almayan nazım hesaplar, kendi aralarında karşılıklı hem borç hem de alacak çalışmalarından ötürü hesapların borç ve alacak toplamları birbirine eşit olmak zorundadır,
6) Nazım hesapların açılması gerektiren olay veya işlem sona erdiğinde, ilgili kayıtta yer alan hesaplar ters kayıt ile kapatılır.
Fark hesapları : İşletmenin maliyet hesapları olarak adlandırılan yedinci hesap sınıfında yer alan tüm hesaplarla ilgili yapılacak yevmiye kayıtlarında muhasebe teorisinde kullanılabilecek iki yöntem vardır. Bunlardan birincisi fiili maliyet yöntemi ikincisi ise geleceğe dönük maliyetleme yöntemleridir.
Fiili maliyet yöntemi, kayıt altına alınması gereken mali işlemin gerçekleşir gerçekleşmez belgesine göre ilgili defterlere anında kayıt yapılması olayıdır. Geleceğe dönük maliyetleme yöntemleri ise, Tahmini Maliyet Yöntemi ve Standart Maliyet Yöntemi olarak ikiye ayrılır. Bu yöntemleri daha çok üretim yapan işletmeler kullandığından bu hesaplar Maliyet Muhasebesi başlığında ele alınmaktadır. Maliyet Muhasebesi dersimizin kapsamı dışındadır. Ancak hesapların Tek Düzen Hesap Planı içinde yer almasından ötürü sadece bir başlık olarak verilmiştir.
Yansıtma Hesapları: Bu hesaplar muhasebe sürecinin dönem sonu kayıtları sırasında kullanılır. Bu konuda dersimizin kapsamı dışındadır. Şu anda bu hesaplar için bilinmesi gereken en önemli konu bu hesapların Fiili Maliyet Yönteminde sadece dönem sonunda kullanıldıklarıdır.
Yardımcı hesaplar : Asıl isminin muavin olduğu bu hesaplara yardımcı, tali veya alt hesaplar da denilmektedir. Herhangi bir defteri kebir hesabının (ana hesabın) alt hesaplarını oluşturan bu hesapların nasıl açılması konusunu tebliğ serbest bırakmıştır. Buna rağmen herhangi bir ana hesabın alt hesaplarını açarken her şeyden önce mali tabloların düzenlenmesinde zorluk yaratmayacak bir şekilde açılması gerekir.
Bunu yanı sıra yardımcı hesapların açılmasında aşağıda belirtilen unsurlar da dikkate alınmalıdır:
- Açılacak yardımcı hesapların kodları konusunda serbestlik olmasına rağmen, tebliğin kod sistemine ile uyuşması önemlidir,
- Açılacak yardımcı hesapların isimleri konusunda serbestlik olmasına rağmen, tebliğdeki mevcut isimlerle aynı olmamasına özen gösterilmelidir,
- Açılacak yardımcı hesapların tanımı ve içeriği konusunda serbestlik olmasına rağmen, tebliğdeki mevcut hesapların tanımı ve işleyişi ile aynı olmamalıdır,
- Açılacak yardımcı hesaplar işletmenin faaliyetlerine, örgüt yapısına, ilerideki ortaya çıkabilecek gelişmelere ve rapor ihtiyaçlarına uygun olmalıdır.
