Muhasebe İşlemlerinde Kayıt
Belgelerdeki bilgilerin, muhasebe defterlerine aktarılması aşamasıdır. Muhasebe defterleri, tutulması zorunlu defterler ve yardımcı defterler olmak üzere ikiye ayrılır.
Tutulması zorunlu defterler;
- Yevmiye Defteri,
- Defteri Kebir,
- Envanter Defteri,
- İşletme Defteridir.
Yardımcı defterler;
- Kasa Defteri,
- Kambiyo Senetleri Defteri,
- Mal Yardımcı Defteri,
- Alacaklar Yardımcı Defteri,
- Borçlar Yardımcı Defteri,
- Bankalar Yardımcı Defteri,
- Demirbaş Ve Amortisman Defteri,
- Çeşitli Giderler Defteri,
- Çeşitli Gelirler Defteridir.
Vergi Usul Kanunu’nun (VUK) 171. maddesi, defter tutmanın amaçlarını belirtmiştir. Bu
amaçlar:
- Mükellefin vergi ile ilgili servet, sermaye ve hesap durumunu tespit etmek,
- Vergi ile ilgili faaliyet ve hesap sonuçlarını tespit etmek,
- Vergi ile ilgili işlemleri belirlemek,
- Mükellefin vergi karşısındaki durumunu hesap üzerinden kontrol etmek ve incelemek,
- Mükellefin hesap ve kayıtlarının yardımı ile üçüncü kişilerin vergi karşısındaki durumlarını kontrol etmek ve incelemek.
Defter tutma zorunda olan mükellefler de, VUK m. 172’de belirtilmiştir. Bu mükellefler:
- Ticaret ve Sanat Erbabı,
- Ticaret Şirketleri,
- İktisadi Kamu Müesseseleri,
- Dernek ve Vakıflara Ait İktisadi İşletmeler,
- Serbest Meslek Erbabı,
- Çiftçiler.
VUK defter tutma bakımından tüccarları iki gruba ayırmaktadır. Bunlar; birinci sınıf tüccarlar ve ikinci sınıf tüccarlardır (VUK, m.176). Birinci sınıf tüccarlar bilanço esasına göre, ikinci sınıf tüccarlar da işletme esasına göre defter tutarlar.
Birinci sınıf tüccarlar dönem sonunda gelir tablosu ve bilanço düzenlediklerinden, bilanço esasına tâbi mükelleflerdir. İkinci sınıf tüccarlar ise, dönem sonunda işletme hesabı özeti düzenlediklerinden, işletme hesabı esasına tâbi mükelleflerdir.
Bilanço esasına tâbi birinci sınıf tüccarlar; yevmiye defteri, defteri kebir ve envanter defteri tutmak zorundadırlar. İşletme hesabı esasına tâbi ikinci sınıf tüccarlar ise, sadece işletme hesabı defteri tutmak zorundadırlar.
Yevmiye defteri, işlemlerin muhasebe terimleri ile tarih sırasına göre ve ilgili Kanunların belli ettiği kurallara uygun olarak kaydedildiği defterdir (VUK, m.183 ve TTK, m.70). Yevmiye defterine yazılacak bir yevmiye maddesinde bulunması zorunlu bilgiler şunlardır (TTK, m.70):
- Madde sıra numarası,
- Tarih,
- Borçlu hesap,
- Alacaklı hesap,
- Meblağ hesap,
- Her kaydın dayandığı belgelerin nevi ve varsa tarih ve numaraları.
Bilgisayarlı muhasebe sistemini kullanan işletmeler, bilgisayar çıktısı kağıtları veya sürekli form şeklindeki kağıtları defter olarak tasdik ettirirler ve yevmiye defteri olarak bunları kullanırlar.
Yevmiye defteri, muhasebenin kaydetme fonksiyonunu yerine getirirken; defteri kebir ise, muhasebenin sınıflandırma fonksiyonunu yerine getirir. Yevmiye defterine tarih sırasına göre kaydedilmiş hesaplar ve tutarları; defteri kebirde, hesapların başlığı oluşturduğu cetvellere aktarılır. Böylece hesaplar bazında bir sınıflandırma gerçekleşmiş olur. Defteri kebirde bulunması gereken bilgiler (TTK, m.71):
- Hesap isimleri,
- Tarih,
- Yevmiye defteri madde numarası,
- Tutar,
- Toplu hesaplarda yardımcı nihâi hesapların adları.
Envanter defteri ise, işe başlama tarihinde ve bunu takip eden her hesap döneminin sonunda çıkarılan envanterler ve bilançoların detaylı olarak kaydedildiği defterdir (VUK, m.185). İşletmenin alacaklarının, borçlarının ve mevcutlarının kaydedildiği defter olan envanter defteri; ciltli ve sayfaları birbirini takip eden sıra numaralıdır.
İkinci sınıf tüccarların tutması zorunlu olan işletme hesabı defterinin sol sayfasını gider, sağ sayfasını gelir kısmı teşkil eder. Gider kısmında, satın alınan mallar veya yaptırılan hizmetler karşılığında ödenen veya borçlanılan tutar ile işletmenin ilgili tüm giderleri yer alır. Gelir kısmında ise, satılan mallar veya yaptırılan hizmetler karşılığında sağlanan gelirler ile işletme faaliyetlerinden elde edilen tüm gelirler yer alır (TTK, m.76 ve VUK, m.194).
İşletmelerce tutulması zorunlu olan defterlerin yanında, tutulması isteğe bağlı olan yardımcı defterler de vardır. Bunlardan ilki olan günlük kasa defteri, kasa ile ilgili işlemlerin günü gününe yazıldığı defterdir (VUK, Mükerrer m.185). Kasaya giren ve çıkan paraların takibi bu defter aracılığıyla yapılır. Kasa defteri genellikle ciltli ve sayfaları karşılıklı aynı sıra numaralıdır.
Diğer bir yardımcı defter de, kambiyo senetleri defteridir. Birinci ve ikinci sınıf tüccarlar ile serbest meslek erbabının, faaliyetleriyle ilgili borçları ve alacakları için düzenlenen bono, poliçe, çek ve benzeri kambiyo senetlerine ilişkin bilgileri kaydetmek üzere tuttuğu defterdir (VUK, Mükerrer m.196).
Mal yardımcı defteri, mal çeşitleriyle ilgili olarak ayrı kartlar halinde veya bir defterin çeşitli sayfaları halinde tutulan defterdir.
Alacaklar yardımcı defteri, borçlu şahıs ve firmalarla ilgili olarak ayrı kartlar halinde veya bir defterin çeşitli sayfaları halinde tutulan defterdir. Bunlara, borçlu câri hesaplar da denmektedir.
Borçlar yardımcı defteri, alacaklı şahıs ve firmalarla ilgili olarak ayrı kartlar halinde veya bir defterin sayfaları halinde tutulan defterdir. Bunlara, alacaklı câri hesaplar da denmektedir.
Bankalar yardımcı defteri, işletmenin çeşitli bankalarda bulunan hesaplarının izlendiği defterdir.
Demirbaş ve amortisman defteri, işletmeye alınan sabit varlıkların ve bunlar için ayrılmış olan amortisman paylarının kaydedildiği defterdir.
Çeşitli giderler defteri; işletmenin ayrı bir ana hesap olarak takip etmediği çeşitli giderler, genel yönetim giderleri, diğer olağan gider ve zararlar, diğer olağandışı gider ve zararlar hesap başlıkları altında takip edilir. Genel yönetim giderlerinin detayı için ayrı bir yardımcı defter tutulur.
Çeşitli gelirler defteri; işletmenin diğer olağan gelir ve kârlar, diğer olağandışı gelir ve kârlar ana hesabında takip ettiği gelirlerin kaydedildiği defterdir.