İŞLETME KAVRAMI:
İnsanlar, gerek yaşamlarını sürdürebilmek ve gerekse toplumda kendilerine düşen görevleri yerine getirebilmek için birtakım mal ve hizmetlere ihtiyaç duyarlar. İnsan ihtiyaçlarını doğrudan doğruya veya dolaylı olarak karşılamak amacı ile işleyen veya işletilen teknik ve ekonomik birime İşletme denir (Mucuk, 2005, s.3).
Başka bir tanıma göre ise; Kişi veya kurumların ihtiyaçlarını karşılamak üzere üretimfaktörlerini uyumlu bir şekilde bir araya getirerek, ihtiyaç duyulan ekonomik mal veya hizmetleri üreterek veya pazarlayarak fayda yaratmak, dolayısıyla maddi ve manevi kâr elde etmeyi amaçlayan iktisadi, teknik ve hukuki birimlere işletme denir.
İşletme, ortaklar, kredi verenler, devlet, işçi-işveren sendikaları, müşteriler, satıcılar, rakipler ve halkın oluşturduğu çevrede bir iktisadi birim olarak yer alan işletme; bu çevreden bilgi, para, işgücü, makine, araç-gereç, hammadde, malzeme gibi unsurları alarak bunları, bir takım faaliyetler (yönetim, bilgi ve faaliyet sistemleri) sonucunda mal ve hizmete dönüştürerek tekrar aynı çevreye geri veren bir sistemdir.
İŞLETMENİN AMAÇLARI:
Müteşebbisin, diğer üretim faktörlerini bir araya getirip faaliyete geçmesinde birtakım amaçlar söz konusudur. Bu amaçlar, işletmenin mülkiyetini elinde bulunduran kişilerin, kuruluşların ve faaliyeti yürüten kişilerin özelliklerine göre çeşitlilik ve farklılık gösterir.
Örneğin; kamu işletmelerinde öncelikli amaç, sosyal fayda yaratmak iken, özel işletmede öncelikli amaç kâr elde etmektir. Bu yüzden işletmelerde, genelde var olan ve işletmelere göre değişen birtakım amaçlar söz konusudur. Ancak, bu amaçların tümü birbiri ile de bağlantılıdır.
İşletme amaçları, genel amaçlar ve özel amaçlar olarak iki ana başlık altında toplanır. Genel Amaçlar : İşletmenin var olma nedenlerini açıklamaktadır. Öncelik sırası mülkiyeti elinde bulunduran kişilere göre değişmektedir. Bunlar;
- Kâr elde etme amacı : Özellikle, özel işletmelerin amaçları arasında birinci sırada yer almaktadır. Aslında kar elde etmeyen, kazanç sağlayamayan işletmelerin yaşamlarını sürdürebilmeleri de söz konusu değildir.
- Topluma hizmet etme amacı : Özellikle kamu işletmeleri açısından birinci sırada yer almaktadır. Örneğin Devlet Hastaneleri gibi.
- Varlıklarını sürdürme amacı : İşletmeler, hangi mülkiyette olursa olsun, söz konusu pazar veya pazarlarda varlıklarını, yaşamlarını sürdürmek isterler. Bu da ancak, kâr elde edebildikleri ve toplum ihtiyaçlarını karşıladıkları sürece gerçekleşir.
Yukarıda anlatılan konulardan da anlaşılacağı üzere, genel amaçlar arasında karşılıklı bir ilişki bulunmaktadır. Bu açıdan, herhangi bir amacı gerçekleştiren işletmenin, diğer amaçlara da kolayca ulaşması mümkündür.
Özel Amaçlar: Kuruluş amaçlarına, işletme türlerine, niteliklerine göre değişiklik göstermektedir. Bunlardan bazıları şöyledir:
- En yüksek kalite düzeyinde mal veya hizmet üretmek,
- İşletmede çalışan insanları maddi ve manevi yönden en iyi şekilde tatmin etmek,
- İstihdam imkanı sağlamak,
- Uluslararası pazarlara da girerek ilişkileri güçlendirmek,
- Ucuza mâl edip, ucuza satmak gibi.
İŞLETME ÇEŞİTLERİ:
İşletmeler için, farklı kriterlere göre birçok sınıflandırma yapmak mümkündür. Bunlar; ekonomik yapı bakımından, faaliyet konuları bakımından, sermaye mülkiyeti bakımından, işletmelerin hukuki şekilleri bakımından, uluslar arası olup olmama bakımından ve işletmeler arası anlaşmalar bakımından çeşitli sınıflandırmalara ayrılabilir.
Bunlardan en geneli, işletmelerin ekonomik yapı bakımından sınıflandırılmasıdır. Bu sınıflandırmaya göre işletmeler; Üretim İşletmeleri, Ticaret İşletmeleri ve Hizmet İşletmeleri olmak üzere üç gruba ayrılabilir.
Fiziksel mal üretip ve satan işletmeler üretim işletmelerini oluşturmaktadır.
Toptancılık, yarı toptancılık, perakendecilik yapan ve ticari anlamda malı alıp ve sadece satan işletmeler ise ticaret işletmelerini oluşturmaktadır. Hizmet işletmeleri ise; doğrudan doğruya hizmet üretim ve satışı ile uğraşan şirketlerden oluşur. Turizm, sağlık, eğitim, ulaştırma vb. işletmeler hizmet sektörüne örnek oluşturabilir.
Hem yukarıda belirtilen amaçlara hizmet edebilmesi hem de bir kuruluşun işletme olarak kabul edilebilmesi için; üretim faktörlerinin uyumlu bir şekilde bir araya getirmeleri, insan istek ve ihtiyaçları doğrultusunda mal veya hizmet üretmeleri gerekmektedir. Bu iktisadi birimler mal veya hizmet üretmek için, ticari faaliyetlerine başladığında, ortada parasal bir değer hareketi meydana gelmekte ve muhasebe işlevi bu sırada devreye girmektedir.
Diğer bir deyişle, işletme faaliyetlerinin yürütülmesi kârlılık ve hedeflerine ulaşılması için çok sayıda kararlar verilir, kararlar uygulamaya konulur ve yapılanlar kontrol edilmesi, izlenmesi ve sonuçların ölçülmesi gerekir. Bu tür faaliyetler, muhasebenin görevleri arasındadır.
