İş Hukukunda “Alt İşveren”

- Okuma süresi: 5dk, 6sn

ALT İŞVEREN

Bir işverenden, işyerinde yürüttüğü mal veya hizmet üretimine ilişkin yardımcı işlerinde veya asıl işin bir bölümünde işletmenin ve işin gereği ile teknolojik nedenlerle uzmanlık gerektiren işlerde iş alan ve bu iş için görevlendirdiği işçilerini sadece bu işyerinde aldığı işte çalıştıran diğer işverene alt işveren (taşeron) denir (İşK m. 2/7). Örneğin, bir inşaatın yapımını üstlenen işveren, inşaatın elektrik veya kalorifer tesisatını ya da doğrama işini alt işverenlere yaptırabilir. Aynı şekilde, bir otelin lokantası ya da bir fabrikanın yemekhanesi gibi yardımcı işler alt işverenlere yaptırılabilir. Yine, bir tekstil fabrikasında dokuma tezgahlarının montajı veya bir et ve mamulleri tesisinde soğutma ünitesinin yapımı işini üstlenen kişiler de alt işveren olarak sayılırlar.

Alt işverenin çalıştırdığı işçiler iş sözleşmesi ile asıl işverene değil; alt işverene bağlılardır. Bu işçiler üzerinde yönetim yetkisi sadece alt işverene aittir. İşçilerin iş sözleşmeleri de ancak alt işveren tarafından feshedilebilir.

Asıl işveren ile asıl işveren arasındaki hukuki ilişki iş sözleşmesine değil, genellikle eser sözleş-mesi, kira sözleşmesi, taşıma sözleşmesi gibi sözleşmelere dayanır.

Şartları

Alt İşverenlik Yönetmeliği’nde, asıl işverenle alt işveren arasında yazılı şekilde bir alt işverenlik sözleşmesinin kurulması gerektiği belirtilmiştir (m. 9). Asıl işveren ile alt işveren ilişkisinin geçerli olarak kurulabilmesi için gerekli diğer koşullar kanunda ve yönetmelikte şu şekilde düzenlenmiştir:

İşyerinde İşçi Çalıştıran Asıl İşverenin Varlığı: Alt işverenlik ilişkisinden söz edilebilmesi için asıl işverenin kendi işyerinde işçi çalıştırarak işveren sıfatını koruması gerekir. Bu bağ-lamda, asıl işverenin işyerinde mal veya hizmet üretimi işlerinde çalışan kendi işçileri de bulunmalıdır (AİY m. 4-a).

Bir işi bölerek başka işverenlere yaptıran ve bu işle ilgili olarak işçi çalıştırmayan kişi işve-ren; bu kişiden iş alan kişi de alt işveren olarak nitelendirilemez. Dolayısıyla, bir işin bütününü üstlenen kişi alt işveren olarak kabul edilemez. Örneğin, bir binanın yapımını anahtar teslimi şeklinde üstlenen işveren, alt işveren olarak nitelendirilemez.

Ayrıca, bir işverenden aldığı işi, işçi çalıştırmaksızın kendisi yapan kişi de alt işveren olarak nitelendirilemez. Dolayısıyla, alt işverenlik ilişkisinden söz edilebilmesi için hem asıl işverenin hem de üstlendiği iş bakımından alt işverenin işçi çalıştırıyor olması gerekir.

İşin Asıl İşverene Ait İşyerinde Yapılması: Alt işverenlik ilişkisinin kurulabilmesi için ikinci şart, işin asıl işverene ait işyerinde yapılmasıdır (İşK m. 2/7). Örneğin, bir işverenden fason üretim şeklinde iş alan ve bu işi kendi işyerinde yapan işveren, alt işveren niteliğinde kabul edilemez.

İşin İşyerinde Yürütülen Mal ve Hizmet Üretimine İlişkin Olması: Alt işverenin aldığı iş, ya işyerinde yürütülen mal veya hizmet üretimine ilişkin yardımcı iş ya da asıl işin bir bölümünde işletmenin ve işin gereği ile teknolojik nedenlerle uzmanlık gerektiren işlerden olmalıdır (İşK m. 2/7; AİY m. 4-b). İşyerinde yürütülen asli ve yardımcı işler dışında iş alan bir işveren, alt işveren olarak nitelendirilemez. Örneğin, işyerinde bir ek inşaat yapılması ya da bina onarım işini alan işveren alt işveren olarak nitelendirilemez.

Yardımcı iş niteliğinde olan yemekhane, güvenlik, bahçe bakımı, temizlik, işçilerin işe götürülüp getirilmesi gibi işler koşul aranmaksızın alt işverene verilebilirken, asıl iş ancak uzmanlık gerektirmesi halinde alt işverene verilebilir; uzmanlık gerektirmeyen asıl iş bölünerek alt işverenlere verilemez (İşK m. 2/9).

Bir iş, alt işverene verildikten sonra asıl işverenin aynı işi kendi işçilerine de yaptırması mümkün değildir. Ayrıca, asıl işin bir bölümünde iş alan alt işveren, üstlendiği işi bölerek bir başka işverene veremez (AİY m. 11).

İşçilerin Sadece Asıl İşverenin İşyerinde Çalıştırılması: Alt işveren, üstlendiği iş için görevlendirdiği işçilerini sadece o işyerinde aldığı işte çalıştırmalıdır (İşK m. 2/6). Belirtilen koşul, alt işverenin başka işçilerden oluşan bir grupta diğer bir işverenden aldığı iş yapmasına engel değildir.

Alt İşverenin Daha Önce O İşyerinde Çalıştırılan Bir Kimse Olmaması: Alt işveren, daha önce o işyerinde çalıştırılan bir kimse olmamalıdır. Fakat, daha önce o işyerinde çalıştırılan işçinin daha sonra tüzel kişi şirketin ya da adi ortaklığın hissedarı olması, alt işveren ilişkisi kurmasına engel teşkil etmez (AİY m. 4-d).

Ragıp Karakuş, “İş Hukuku Ders Notu”, s. 10-11, www.ragipkarakus.com (06.12.2020).

İş Hukuku Bazı Ders Özetleri