İnsan Hakları Hukuku / Online Test-10

5 Aralık 1990 tarih ve 3686 sayılı Kanunla (RG: 05.12.1990-20719) TBMM İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu kurulmuştur.

Diğer insan haklarında olduğu gibi en temel çevre hakkı kullanıcıları bireylerdir. Bireylerin yanında çevre hakkının sahipleri, kamusal ve özel kuruluşlar ile topluluklar, devletler, uluslararası örgütler, bitkiler ve hayvanlar ve gelecek kuşaklar diğer kullanıcı ve sahiplerdir. Yükümlülük açısından, çevre hakkına sahip olan, bitki ve hayvanlar ile gelecek kuşakların sorumluluğu söz konusu değildir.

İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi’nin başlıca özellikleri şunlardır: Sözleşme bireye, bireysel başvuru hakkı yoluyla haklarını çiğneyen devlete karşı İHAM’e başvurabilme imkânı tanınmıştır. Sözleşme ile güvence altına alınan hak ve öz­gürlüklerin korunmasından Sözleşmeye taraf her devlet, diğer taraf devletlerin sözleşme­ye saygılı olup olmadığını denetlemekle yükümlüdür (Ortaklaşa güvence: Devlet başvu­rusu). Sözleşmenin benimsediği düzende, insan haklarının iç hukukta korunması asıldır; uluslararası koruma ikincil niteliktedir. Bu nedenle, bireyin sözleşmenin öngördüğü gü­venceden yararlanabilmesi için iç hukuk yollarının tüketilmesi gerekecektir. Sözleşmenin sağladığı haklardan yabancılar da yararlanır. Sözleşmeye taraf devletler, sözleşmede yer alan hakları yalnızca kendi vatandaşlarına değil, ayrım gözetmeksizin ülkesi (yetki alanı) içinde bulunan herkese tanımakla yükümlüdür. Sözleşme objektif düzen fikrine dayanır. Sözleşmenin objektifliği ile, güvence altına aldığı hak ve özgürlüklerin karşılıklılık (müte­kabiliyet) esasına bağlı bulunmaması kastedilmektedir. Karşılıklılık koşulu aranmaması­nın nedeni, diğer uluslararası belgelerin uluslararası alanı düzenlemesine karşılık, İHAS’in ulusal alanı düzenlemesidir. İHAS iç hukuklarda doğrudan uygulanma özelliğine sahiptir. Sözleşme, taraf devletlerin iç hukuk düzenlerinde, doğrudan uygulanılırlığa sahip bulu­nan, dolayısıyla mahkemeler önünde doğrudan ileri sürülebilecek bir kurallar bütünüdür.

AY m. 13’e göre, temel hak ve hürriyetler ancak kanunla sınırlanabilir. Şu hâlde, temel hak ve hürriyetleri sınırlamaya yetkili makam yasama organı, bir diğer deyimle TBMM’dir. Temel hak ve hürriyetlerin sınırlanmasının kanuniliği ilkesi, II. Meşrutiyetten beri anayasalarımızda yer almaktadır. Anayasa, idarenin hukuka bağlılığı ilkesinden hareketle, temel hak ve hürriyetlerin kapsamını belirleme ve bunları kısıtlama yetkisini Yasama organına bırakmıştır. Bu nedenle idare ancak kanundan aldığı bir yetkiye dayanarak ve bu yetki çerçevesinde temel hak ve hürriyetlere müdahale edebilir. Bununla birlikte, AY m. 104’e göre ekonomik, sosyal ve kültürel hak ve hürriyetler Cumhurbaşkanlığı kararnameleriyle düzenlenebilecektir. Bu takdirde, bu gibi ekonomik ve sosyal hak ve hürriyetler, yürütme organı tarafından sınırlanmış olacaktır.

Y m. 10/1’de yer alan “herkes dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasi^ düşünce, felsefi inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayırım gözetilmeksizin kanun önünde eşittir” hükmü, mutlak eşitliğin bir ifadesidir.

Devletin kanunların üstünlüğüne dayalı olması, insan haklarının devlete karşı korunmasında dayanılan temel güvencelerden biri değildir.

Gerek devletlerarası başvurular ve gerekse kişisel başvurular bakımından, iç hukuk yollarının tüketilmesi ve iç hukuk yollarının tüketilmesi tarihinden itibaren altı aylık süre içerisinde İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi’ne başvurunun yapılması gerekir.

İşçinin arzu ve istekleri dışında, herhangi bir onayı olmaksızın çalışmaya zorlanması çalışma hakkını ihlal eder. Aynı şey, işçinin daha önce serbestçe yapmayı kabul ettiği işi bundan sonra yapmak istememesine rağmen zorlanması da kişinin çalışma hakkı ile bağdaşmaz. 1982 Anayasası, 18. maddesinde, “Hiç kimse zorla çalıştırılamaz, angarya yasaktır” diyerek çalışmaya zorlanmama hakkını güvence altına almıştır.

İHAS’daki ekonomik, sosyal, kültürel hak ve özgürlüklerle ilgili eksikliği gidermek için AK üyesi 13 devlet 18.10.1961’de, Torino’da Avrupa Sosyal S¸artı”nı (ASS¸) imzalamış ve S¸art, 26.02.1965’te yürürlüğe girmiştir. S¸artın “Giriş” bölümünde, AK’nin hedefinin, kendilerinin ortak mirası olan ideal ve ilkelerin gerçekleştirilmesi ve korunması amacıyla üyeleri arasında daha güçlü bir birliğin sağlanması ve özellikle insan hakları ve temel özgürlüklerin gerçekleştirilmesi ve sürdürülmesi yoluyla sosyal ve ekonomik gelişmenin kolaylaştırılması olduğu hatırlatılarak S¸a tın amaçları ortaya konulmaktadır: Bunlar; (1) hiç bir ırk, renk, cinsiyet, din, siyasi görüş, ulusal soy ve sosyal köken ayrımı yapmaksızın, bütün insanların sosyal haklardan yararlanmasını sağlamak; (2) uygun kuruluş ve faaliyetlerle kent ve kırsal nüfusun yaşam düzeyini geliştirmek ve sosyal ref hını yükseltmektir.

Sözleşme’nin görevi özgürlüğü ellerinden alınmış kimselere yapılan muameleleri incelemektir. Bu amaçla Avrupa İşkencenin ve İnsanlık dışı Veya Onur Kırıcı Ceza Veya Mua- melenin Önlenmesi Komitesi istediği yeri ziyaret etme ve orada araştırma yapma hakkına sahiptir. Gerekirse Komite, söz konusu kimseleri işkence ve insanlık dışı bir muameleye maruz kalmamaları için ülkenin resmi makamlarına öneriler götürebilir. Genellikle bu ziyaretler periyodik olarak yapılır ancak bazen kısa zaman öncesinden bildirmek sure- tiyle acil ziyaretler de yapılabilir (Madde 7(1)). Bu geziler sırasında toplanan bilgiler ve hükümet temsilcileriyle yapılan görüşmeler gizli tutulur. Ancak eğer söz konusu hükümet isterse bilgileri kamuoyuna sunulabilir. Komite aynı zamanda isterse hükümet karşı çıksa da kamuoyuna bir açıklama yapabilir. Bunun için üçte ikilik bir çoğunluk gerekir (Madde 10(2)). NGO’lar Komite için birer bilgi kaynağı teşkil ederler. Komite üyelerinin ziyaretle- ri sırasında ayrıcalıkları ve dokunulmazlıkları vardır. Her üye ülkenin Komitede dört yıl süreyle kendi adına görev yapan bir uzmanı vardır. Komitede görev yapan uzmanlar avukatlık, doktorluk, cezaevi uzmanlığı ve parlamenterlik gibi deneyimi olan insanlar arasından seçilir. Komite yılda üç kez toplanır. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi sorunlara yasal düzeyde bir çözüm ararken Komite pratik düzeyde çözümler bulma arayışındadır. Komitenin yargılama yetkisi yoktur.