İddia ve Savunmanın Genişletilmesi veya Değiştirilmesi Yasağı / Medeni Usul Hukuku

İddia ve Savunmanın Genişletilmesi veya Değiştirilmesi Yasağı

A. Davayı Genişletme ve Değiştirme Yasağı

Davacının dava ve cevaba cevap dilekçelerinde gösterdiği vakıaları değiştirmesi veya bu vakıalara yeni vakıa eklemesi iddia ve savunmanın genişletilmesi veya değiştirilmesi yasağı kuralının ihlali anlamına gelir

Cevaba cevap ve ikinci cevap dilekçelerinin verilmesiyle dilekçilerin teatisi aşaması tamamlanır ve ön inceleme safhasına geçilir.

 HMK iddia ve savunma yasağının genişletilmesi yasağının başlangıcı, cevaba cevap ve ikinci cevap dilekçelerinin verilmesiyle başlar. Bu andan itibaren davacının açık rızası veya ıslah yoluyla iddia genişletilebilir ya da değiştirilebilir. HMK m.141 bu konuda bir istisna getirmiştir. İlgili maddeye göre davalı ön inceleme duruşmasına mazeretsiz olarak katılmaz ise davacı iddia ve savunmasını herhangi bir savunmaya tabi olmadan değiştirebilir.          Davacı, dava dilekçesinden sonra davalı tarafından verilen cevap dilekçesine karşı, dava dilekçesinde ileri sürmediği tüm vakıaları cevaba cevap dilekçesinde hiçbir engelle karşılaşmadan ileri sürebilir. Ancak cevaba cevap dilekçesi verdikten sonra, kanunda belirtilen istisnalar dışında (karşı tarafın açık izni ve ıslah) davasını genişletip değiştiremez. Savunmanın genişletilmesi ve değiştirilmesi yasağı HMK nın teksif ilkesi ile ilgilidir.

Bu yasağın kapsamına davanın taraflarının dava sebebi olan vakıalar, talep sonucu ve talep sonucunu haklı çıkaracak vakıalar. dâhildir. Hukuki sebeplerin değiştirilmesi davayı genişletme ve değiştirme sayılmaz. Talebin daraltılması da yasak kapsamında değildir.

Talepten başka şeye hüküm verilen hallerde (örneğin boşanma davasında hâkimin ayrılığa hükmedebilmesi gibi) kendiliğinden araştırma ilkesinin uygulandığı davalarda davayı genişletme ve değiştirme yasağı uygulanmaz.

Cevaba cevap dilekçesi verilesinden sonra ortaya çıkan vakıaların ileri sürülmesi davayı genişletme veya değiştirme sayılmaz. Örneğin, dava sırasında dava konusu mal ve hizmetin yanmış ve ya tahrip olmuş olması halinde davaya artık o mal üzerinde devam edilmesi söz konusu değilse, davanın tazminata dönüştürülmesi yasak kapsamında kabul edilmemelidir.

HMK m.124 e göre iradi taraf değişikliği yapılırsa bu iddianın değiştirilmesi sayılmaz.

Mevcut vakıaların delili olan huşuların gösterilmesi yeni vakıa ileri sürülmesi değildir. Ancak, delil ileri sürerken yeni bir vakıa ileri sürülüyorsa bu yasak kapsamında değerlendirilecektir.

Davacının başlangıçta kısmi dava açmış olması durumunda dahi, alacağının dava dışı kalan kısmını aynı dava içerisinde talep etmesi talebin genişletilmesi olarak kabul edilir.

Davacı dava dilekçelerinde belirtmediği halde sonradan faiz veya tazminat talep etmesi de bu yasakla karşılaşacaktır.

Davadan kısmi feragat ile talebin daraltıldığı durumlarda, talebin genişletilmesi veya değiştirilmesi sayılmaz.

Davayı Genişletilmesi veya Değiştirilmesi İstisnaları

a. Davalının Açık Rızası

Davalının açık rızasının bulunduğu hallerde davanın değiştirilmesi ve genişletilmesi mümkün olur. Bu konudaki zımni muvafakat yeterli değildir.

Davalının davanın genişletilmesi veya değiştirilmesine izin vermesi davanın esasını da kabul ettiği veya ileri sürülen talebi ya da vakıayı kabul ettiği anlamına gelmez. Yeni vakıa ve talep ile ilgili tüm savunma imkânlarını kullanabilecektir.

Davalı tarafın açık rızası ile yapılan iddianın genişletilmesi ve değiştirilmesi hüküm anına dek birçok kez yapılabilir.

b. Islah

Davalı, davanın genişletilip değiştirilmesine açıkça, izin vermezse davacı ıslah yoluna başvurabilir. Davacı tahkikatın sona ermesine kadar sözlü veya vereceği bir dilekçe ile ıslah yoluna davasını ıslah ederek yaptığı işlemleri düzeltip davanın genişletip değiştirildiği haliyle görülmesini mahkemeden isteyebilir.

Bir taraf davada sadece bir defa ıslah yapabilir.

Davacı ıslaha başvurduğunda davalı tarafın uğradığı veya uğrayacağı zararları karşılamak üzere mahkemeye teminat yatırmak zorundadır.

c. Dava konusunun Devri

Davalı dava açıldıktan sonra dava konusunu üçüncü bir kişiye devrederse, davacı isterse devreden tarafla olan davasından vazgeçerek devralana karşı davaya devam eder. Dilerse davasını devreden taraf hakkında tazminat davasına dönüştürebilir.

Davayı Değiştirmenin Yasak Olmadığı Haller

 -Talebi haklı çıkaracak bir hukuki sebebin eklenmesi veya değiştirilmesi

– Talep sonucunun daraltılması

– Daha önce öne sürülmüş vakıaya zımnen dâhil olan vakıalar

– Dilekçedeki maddi hataların düzeltilmesi

– Delillerin Gösterilmesi

B. Savunmayı Genişletme veya Değiştirme Yasağı

Savunmayı değiştirme veya genişletme yasağı, davalı için ikinci cevap dilekçesinin verilmesi ile başlar. Bu yasağın kapsamına, savunma olarak ileri sürülen vakıalar ve talep sonucu dâhildir.

• Hukuki sebeplerin değiştirilmesi, savunmanın daraltılması da yasak kapsamında sayılmaz.
• Talepten başka bir şeye hüküm verilebilen haller ile kendiliğinden araştırma ilkesinin uygulandığı davalarda yasak uygulanmaz.
• İkinci cevap dilekçesinin verilmesinden sonra ortaya çıkan savunma sebeplerinin ileri sürülmesi de savunmayı genişletme ve değiştirme sayılmaz.
• İkinci cevap dilekçesiyle savunmasını serbestçe, ön inceleme aşamasında ise karşı tarafın açık rızası ile genişletilebilir ya da değiştirebilir.
• Şayet davacı ön inceleme duruşmasına mazeretsiz olarak gelmezse davalı savunmasını yine serbestçe genişletebilir ve değiştirebilir.
• Ön inceleme aşamasından sonra genişletme ve değiştirme yasaktır. (Islah ve karşı tarafın açık izni bulunduğu haller saklıdır.)
• Davalı da davacı gibi şartları varsa yargılama sona erinceye, hüküm verilinceye kadar savunmasını genişletip değiştirebilir. Yargılamanın her aşamasında verilen bir dilekçe ya da duruşma veya keşif sırasında mümkündür.
• Davalı hiç cevap dilekçesi vermemiş ise davayı inkâr etmiş sayılacağından bu çerçevede savunma yapabilir.
• Mevcut vakıanın delili olan hususların ileri sürülmesi yasak kapsamında değildir. Ancak, delil ileri sürülüyorken yeni bir vakıa ileri sürülüyorsa ya da vakıaları değiştiriyorsa bu yasak kapsamındadır.
• Def’iler de savunma genişletme ve değiştirme yasağına dâhildir. Zamanaşımı def’i cevap dilekçesi ve ikinci cevap dilekçesinde ileri sürülmemiş ise artık tahkikat aşamasında ileri sürülemez.
• İtirazlar dava dosyasına girmişse hâkim bunu zaten re’ sen dikkate alır. Tarafların bunu ileri sürmesi savunmanın genişletilmesi ve değiştirilmesi yasağına girmez.
• Dava dosyasından anlaşılamayan itiraz sebeplerinin ve bunlara ilişkin vakıaların ileri sürülmesi ise yasak kapsamındadır. Ancak Yargıtay ve doktrin hakkın doğumuna engel olan sebeplerin dava dosyasına girmemiş olsa bile bunların sonradan ileri sürülmesi yasağın ihlali anlamına gelmeyeceği görüşündedir.
• Yargıtay hakkı sona erdiren sebeplerin sonradan ileri sürülebileceğini söyler. Doktrin ise aksi görüştedir.
• Talep sonucunun değiştirilmesi veya genişletilmesi yasak kapsamında iken, talep sonucunun daraltılması yasak kapsamında değildir.

Savunmayı Genişletme veya Değiştirme Yasağı İstisnaları

• Karşı tarafın açık rızası
• Islah; ıslah edilmiş cevap dilekçesinde ilk itirazlar ileri sürülemez.
• Eğer ki davacı ıslah yoluyla veya karşı tarafın açık rızası ile iddiasını genişletmiş veya değiştirmiş ise sadece bu kısım içi davalı taraf da savunma ve iddiasını değiştirip genişletebilir.

Savunmayı Genişletme veya Değiştirmenin Yasal Olmadığı Haller

Bir mahkemenin bir dava hakkında re’ sen araştırma yetkisi varsa davalı bu yasağa tabi olmaz.

Savunmayı Genişletme veya Değiştirmesi Sayılmayan Haller

• Davalı savunmasının dayandığı hukuki sebepleri değiştirebilir.
• Davalı tarafın dilekçesindeki maddi hataların düzeltilmesi
• Daha önce öne sürülmüş ve vakıaya zımnen dâhil olan vakıalar.

C. İddia ve Savunmayı Genişletme veya Değiştirme Yasağı Bakımından Davada Dikkate Alınan Aşamalar ve Sonuçları          

1.Dilekçe Aşamasında:

Dilekçeler aşamasında bu konuda bir yasak veya sınır yoktur. Taraflar bu aşamada karşılıklı olarak iddia ve savunmalarını değiştirip genişletebilirler.

2.Ön İnceleme Aşamasında

İddia ve savunmanın değiştirilmesi ve genişletilmesi yasağı dilekçelerin değişiminin bitmesinden sonra başlayacaktır. Davalı cevap dilekçesi vermezse, onun bakımından cevap süresinin sona ermesinden sonra yasak başlayacaktır. Bu durumda davacı için de cevaba cevap dilekçesi veremeyeceği için yasak cevap süresinin sona ermesinden sonra başlayacaktır. Davalı cevap dilekçesi veriri, davacı cevaba cevap dilekçesi vermezse, cevaba cevap süresinin sona ermesiyle davacı bakımından yasak başlamış olacaktır.

 Ön incelemede karşı tarafın açık rızası ile iddia ve savunmanın genişletilmesi ve değiştirilmesi mümkündür. Şayet karşı taraf duruşmaya mazeretsiz olarak gelmezse bu muvafakate de ihtiyaç kalmaz. Ön inceleme duruşması için taraflara gönderilen davetiye de “yokluğunda duruşmaya devam edileceği ve muvafakati aranmaksızın karşı tarafın iddia ve savunmasının genişletip değiştirebileceği” ihtarının yapılmış olması gerekir.

3.Tahkikat Aşamasında

Kural olarak tahkikat aşamasında iddia ve savunmanın genişletilip değiştirilmesi mümkün değildir. Ancak tarafların açık rızası ile iddia ve savunma değiştirilip genişletilebilir.