HİYERARŞİ
Başkent teşkilatıyla hizmetlerin tüm ülke düzeyinde yürütülmesini sağlayacak taşra teşkilatı arasındaki uyum ve bütünlüğün sağlanmasına hizmet eder. Hiyerarşi, eski dildeki mertebeler silsilesi veya silsile-i meratip kelimelerinin karşılığı olarak kullanılır.
1. Hiyerarşik makamlar
Merkezi yönetim sisteminde, ülke düzeyinde yürütülmesi gereken her bir idari hizmet, bakanlıklar biçiminde tertip edilmiştir. Ay.112/II, “Her bakan … kendi yetkisi içindeki işlerden ve emri altındakilerin eylem ve işlemlerinden de sorumludur.” Bakan, bu anlamda bir hiyerarşik makamdır.
Başbakanın durumuna gelince Ay.112/II’de her bakanın Başbakana (Günümüzde Cumhurbaşkanına) karşı sorumlu olduğu belirtilmiştir. Bu sorumluluktan kasıt, siyasal sorumluluktur. Ancak aynı maddenin 3. fıkrasından Başbakanın bakanlar üzerinde hiyerarşik yetkisinin olduğu çıkarılabilir:
“Başbakan, bakanların görevlerinin Anayasa ve Kanunlara uygun olarak yerine getirilmesini gözetmek, düzeltici önlemleri almakla yükümlüdür.” 104. maddede “Başbakanın teklifi üzerine bakanların görevlerine son vermek” yetkisi ile birlikte düşündüğümüzde Başbakanın bakanlar üzerindeki hiyerarşi gücüne sahip olduğunu kabul etmek gerekecektir.
2. Hiyerarşi gücünün kapsamı
Hiyerarşi gücünden kaynaklanan hiyerarşi yetkileri olağan ve genel nitelikte olup, bu yetkilerin kullanılabilmesi için açık kanuni bir izne ihtiyaç yoktur.
Astın memuriyet durumuna ilişkin işlemler: Astlara ilişkin atama, yükseltme işlemleri yapma; onlara disiplin cezaları verme ve onların hizmet yerini değiştirme…
Asta emir verme yetkisi: Ast, üstün kendisine verdiği emir ve direktiflere karşı itiraz veya dava açma hakkı yoktur. Ast, yalnızca üstünün kendisine verdiği emri yönetmelik, tüzük, kanun veya Anayasaya aykırı görür ise, bu emri yerine getirmeme ve bu aykırılığı emri veren üste bildirme imkanına sahiptir. Ancak üst bu emrinde ısrar eder ve bu emri yazı ile yenilerse, ast artık bu emri yerine getirmek zorundadır. Bu halde emri yerine getiren sorumlu olmaz. (Ay.m.137/I)
Astın işlemlerini denetleme yetkisi: Hiyerarşik amir, astın işlemlerini yapmasından sonra bu işlemleri denetlemek ve bu denetim sonucuna göre astın işlemlerini onama ya da onamama, düzeltme, değiştirme, kaldırma, geri alma, uygulanmalarını erteleme ya da durdurma yetkilerine sahiptir. Bu yetki, hem hukukilik, hem de yerindelik denetimidir.
