Hüküm Verilmeksizin Davanın Sona Ermesi
Hüküm Yerine Geçen Taraf İşlemleri
Taraflar davanın kabulü, feragat ve sulh ile yargılamanın her aşamasında hatta kanun yollarında herhangi bir hüküm verilmeksizin davaya son verilebilir.
Davanın kabulü, feragat ve sulh usul işlemleri olup, hüküm gibi sonuç doğurur ve hüküm yerine geçer. Bunlara hükmün surrogatları denir.
- Davadan Feragat: Usul hukukunda feragat tek taraflı açık bir irade açıklama işlemi olup, mahkemenin ve karşı tarafın iznine gerek yoktur. Karşılık dava açılmış ise Dava esastan incelenmeden bir hüküm verilmeksizin karar verilir. Davacının açmış olduğu davadaki talep sonucundan kısmen veya tamamen vazgeçmesidir. Feragat asıl olarak bir usul işlemidir. Feragat dava konusu haktan da feragat sayılır. Davadan feragat eden davacı, dava konusu ettiği talebini artık dava edemez. Davanın geri alınması ile feragat farklıdır. Davanın geri alınmasından davacı davayı yeniden açma hakkını saklı tutmaktadır.
Feragat hüküm kesinleşinceye kadar her aşamada yapılabilir. Mahkemece karar verildikten sonra feragat edilmesi durumunda, bölge adliye mahkemesi yerel mahkemenin kararını kaldırır ve davayı feragat sebebiyle sona erdirir. Feragat kural olarak her tür davada yapılabilir. Ancak iki durumda davadan feragat edilemez.
- Hâkimin fiili sebebiyle Devlete karşı açılan tazminat davalarında feragat davayı sona erdirmez.
- Ortaklığın giderilmesi davalarında da davalılardan birisi davaya devam etmek isterse feragat sonuç doğurmaz.
Feragatte bulunan avukat ise vekâletnamesinde açık yetkisinin bulunması gerekir. Feragat kayıtsız şartsız olmalıdır. Şarta bağlı bir feragat bir sulh teklifi olarak değerlendirilir. Feragat kısmen de yapılabilir.
Feragat kararı zerine davacı yargılama giderlerine davada aleyhine karar verilmiş gibi mahkûm olur.
Feragat kesin hüküm gibi sonuç doğurur. Feragatten dönülemez.
- Davayı Kabul: Davayı kabul davalı tarafından gerçekleştirilir. Davacının, açılan davada ileri sürdüğü talep sonucunun kısmen ya da tamamen davalı tarafından kabul edilmesidir. Kabul tek taraflı bir irade beyanıyla mahkemeye yapılır. Davacının ayrıca kabulüne ihtiyaç yoktur..
Kabul, ancak tarafların üzerinde tasarruf edebilecekleri davalarda sonuç doğurur. Örneğin, soy bağı ile ilgili işlerde kabul ile dava sona ermez.
Kabul tek taraflı açıklamadır. Bu açıklama ile eda davasında, bir şeyin verilmesi, yapılması, ya da yapılmaması, tespit davasında bir hukuki ilişkinin mevcut edildiği ya da inşai bir davada ileri sürülen inşai hakla ilgili dava kabul edilebilir.
Kabul, ikrarla karıştırılmamalıdır. Kabulde davacının dava konusu ile ilgili talep sonuçlarının davalı tarafından kabul edilmesi söz konusu iken, ikrarda davacının talep sonucu değil, ileri sürülen vakıalardan biri veya bir kaçı kabul edilir ve sadece ikrar edilen vakıanın ispatına gerek kalmaz.
Kabul davanın sona ermesine yani hükmün kesinleşmesine kadar yapılabilir. Kabul de şarta bağlı yapılamaz, kabul kısmen veya tamamen yapılabilir.
Kabul üzerine, davalı yargılama giderlerine davayı kaybetmiş gibi mahkûm olur. Karar ve ilam harcının 2/3 ne öder. Davayı ilk duruşmada kabul eden yargılama giderlerine mahkûm edilmez. Karar ve ilam harcının 1/3 nü öder.
Kabul de feragat gibi kesin hüküm doğurur. Davalı kabulden dönemez. Usul hukuku kurallarına aykırılık nedeniyle kanun yoluna başvurulabilir.
- Sulh:
-Genel Olarak: Görülmekte olan bir davada taraflar aralarındaki uyuşmazlığı kısmen ya da tamamen sonuçlandırır. Mahkeme huzurunda yapılan bir sözleşmedir. Sulh, henüz bir dava söz konusu olmadan, tarafların uyuşmazlığı anlaşarak ortadan kaldırılması şeklinde de olabilir.
Tarafların üzerinde serbestçe tasarruf edemeyecekleri hususlarda sulh yapmaları mümkün değildir. Taraflar dava devam ederken mahkeme dışındaki yapmış oldukları sulha ilişkin anlaşmayı, mahkemeye ibraz ederlerse sulh anlaşmasının mahkemeye verildiği tutanağa yazılır. Avukatın sulh yapabilmesi için bu konuda özel yetkisinin olması gerekir.
Şarta bağlı sulh mümkündür. Davanın sulh ile sonuçlanması halinde, taraflar sulha göre karar verilmesini isterlerse, sulh sözleşmesine göre, sulha göre karar verilmesini istemezlerse, karar verilmesine yer olmadığına karar verilir.
Sulh kesin hüküm gibi sonuç doğurur. Nasıl yapılırsa yapılsın sulhtan tek taraflı dönülemez. (hata, hile, ikrah hariç)
Taşınmazlara ilişkin uyuşmazlıklarda taraflar sulh olursa tescile gerek olmaksızın mülkiyet kazanılır.
- Av. Kanunu Gereğince Avukatlara Tanınan Uzlaşma Yetkisi: Avukatlık Kanunu gereğince avukatlara uzlaşma yetkisi getirilmiştir. Bu hükme göre avukatlar daha dava açılmadan veya dava açılmış ancak henüz duruşmanın yapılmadığı hallerde karşı tarafı uzlaşmaya davet edebilirler. Uzlaşma tarafların tasarruf yetkisinin olduğu durumlarda mümkündür. Tüm alacak, taşınır ve taşınmazlara ilişkin uyuşmazlıklarda uzlaşma sağlanabilir. Uzlaşma tarafların tasarruf yetkisinin olmadığı durumlarda mümkün değildir. Örneğin soy bağı davaları ve boşanma davaları gibi.
Uzlaşma nedeniyle tutulan tutanağa karşı kanun yoluna başvurulamaz. Fakat irade fesadı sebebiyle iptali istenebilir. Tutanak imzalandıktan sonra tutanak ilam niteliği kazanır ve bununla da ilamlı icra takibi yapılabilir.
Davanın Konusuz Kalması
Davanın açılmasından sonra davacının hukuki yararı veya davanın konusu ortadan kalkarsa dava konusuz kalır. Örneğin bir boşanma davasında eşlerden birisi ölürse, alacak davasında dava devam ederken alaca ödenirse. Davanın konusuz kalması halinde mahkeme tarafından “karar verilmesine yer olmadığı” kararı verilir. Yargılama giderleri konusunda ise; kim haksız ise, davanın açılmasına kim sebebiyet vermiş ise o taraf katlanacaktır.
Diğer Sona Erme Nedenleri
Davanın açılmasından sonra yapılması gereken bazı işlemlerin yerine getirilmemesi halinde de dava sona erer. Dava konusunun bir değeri varsa bu değerin dava dilekçesinde gösterilmemesi halinde hâkim davacıya bunun için bir süre verir. Davacı süresi içinde dava konusunun değerini göstermez ise dava dilekçesi işleme konmaz. Bu durumda dava hiç açılmamıştır ve bir karar verilesi de gerekmez. Davacı daha sonra yeniden harç ödeyerek zamanaşımı süresi içerisinde yeniden dava açabilir. Değeri eksik gösterilen davalarda mahkeme sadece o oturum için davaya devam eder. Sonraki oturumlar içi tarçın tamamlanması gerekir. Süresi içerisinde eksik olan harç tamamlanmazsa işlemden kaldırılan dosya açılmamış sayılır.
Davanın açılmamış sayılmasına karar verilen durumlarda davadaki talep hiç yapılmamış sayılır.