Hukuk Sosyolojisi / Online Çözümlü Test-10

Kültürün nitelikleri paylaşılır olması, sembollere bağlı, bütünleşik ve öğrenilebilir olmasıdır, ekonomiye bağlı olması kültürün yapısal özellikleri arasında yer almaz.

Milliyetin, kültürün ve yaşın mülkiyet üzerindeki etkisini gösteren bir çok araştırma yapılmıştır. Yapılan araştırmalar göstermektedir ki sahip olma duygusu, insan doğasında yer almakta, insanların kişiliklerini oluşturmada ve diğer insanlarla ilişkilerini belirlemede etkili olmaktadır. Bu yönüyle mülkiyet, duygusal, kültürel, fiziksel, iktisadi, eylemsel, hukuki ve sosyal bir gerçeklik olma niteliği taşımaktadır.

Ehrlich, toplumsal gerçekliği de dikkate alan bir hukuksal yaklaşımı geliştirmeye çalışır. Bunun için, ilk olarak yargısal hüküm vermeye yarayan normlarla (“hükmî hukuk”), davranışlara yön veren normlar (“yaşayan hukuk”) arasında bir ayrı m yapar. Ehrlich’e göre toplumsal yaşamı düzenleyen, hükmî hukukun norm ya da düzenlemeleri değil, esas olarak, burada ifade edildiği şekliyle davranış normlarıdır. Böylece Ehrlich, açık hukuksal düzenlemeler aracılığıyla vaz’edilmemiş olsalar da, toplumsal yaşama egemen olan bu hukuka “yaşayan hukuk” adını verir.

Başlangıçta hukukun başlıca kaynağı örf ve âdetlerdi. Örf ve âdetler, önceleri sözlü olarak yaşatılırken, zamanla yazılı hale geldi. Tarihi süreçte, yasalar ve yargıç kararları da hukukun birer kaynağı olmaya başladı. Toplumun modernleşmesine bağlı olarak, sadece örf ve âdetlere dayalı hukuk anlayışı, ihtiyaçlara cevap veremez duruma geldi. Yasa, tüzük, yönetmelik ve mahkeme kararları gibi yeni kaynakların yaratılması zorunlu oldu.

İbn Haldun'a göre hukuk göçebelikten yerleşik yaşama, devletin ilk aşamasından yıkılma aşamasına kadar sürekli olarak varlığını sürdüren hakimiyet ve istismar ilişkilerinin ürünü olarak ortaya çıkar.

Durkheim’ın anomi kavramından yararlanan ve kendi sosyolojik kavramlarını ekleyerek “gerilim teorisini” geliştiren isim, Amerikalı bir sosyolog olan Robert K. Merton’dur.

Sosyal düzensizlik teorisi, heterojen yapı, sosyal yapının dağılması, çözülmesi ve istikrarsızlığı, sosyal hareketlilik ve sanayileşme gibi değişkenlerin, doğrudan veya dolaylı olarak suçluluk üzerinde etkisi olduğuna dikkat çekmektedir. Zira bu etkenler, bireylerin toplumsal değerlere bağlılığını zayıflatmaktadır.

Eleştirel Hukuk Çalışmaları” özel adıyla anılan yaklaşım, 1977’deki konferansta bir araya gelenlerin hukuka ilişkin ortak kabul ve eleştirilerine göndermede bulunur. Bu bağlamda bakıldığında, eleştirel hukuk çalışmaları çerçevesinde genel olarak üç temel iddianın paylaşıldığı dikkat çekmektedir: hukukun belirsizliği, hukukun tarafsız olmadığı ve hukukun bir ideoloji olduğu.

Uyma davranışını etkileyen faktörlerde, Uyma davranışı, grup büyüklüğü, grubun söz birliği, mevkii ve saygınlığı ve yüz yüze olma faktörlerinden etkilenmektedir. Kaldırım deneyi grubun büyüklüğüne ilişkin faktörleri gösterir.

Amerikan Hukuksal Realizm düşüncesinin önde gelen kuramcılarından olan Amerikan Yüksek Mahkemesi Yargıcı Oliver Wendell Holmes (1841- 1935), hukuk dünyasında mahkemelerin nasıl karar vereceğinin tahmin edilmesinin önemli olduğunu ileri sürmektedir.

Bununla birlikte hukukun bir sosyal mühendislik aracı olarak kullanılmasının her zaman başarılı sonuçlar verdiği söylenemez. Çünkü kanunlarla yeni bir yön ve biçim verilmek istenen toplum pasif bir varlık değildir. Toplumda derin ve köklü biçimde yerleşmiş alışkanlıklar, gelenekler, inançlar, değişikliğe karşı direnen gruplar, sınırlı kaynaklar, uluslararası toplum, yaptırım yetersizliği gibi birçok etken arzu edilen değişimin hayata geçirilmesini aksatabilir.

Yaşayan hukuk, toplumsal kültürün doğurduğu hukuktur. Yaşayan hukuk, zaman zaman normatif hukuksal düzenleme aşamasına da ulaşmış olabilir. Dolayısıyla, yaşayan hukuku pozitif hukuksal düzenlemelerin karşıtı olarak ele alamayız. Ayrıca yaşayan hukuk kavramındaki “yaşayan” tanımlaması, söz konusu hukukun güncelliğine atıf yapmaz. Yaşayan hukuk, hangi tarihsel dönemde olursa olsun, kaynağını nereden alırsa alsın, toplumsal yaşamda işlerlik ve etkinlik kazanmış hukuktur. Buradaki “yaşayan” sıfatı, canlılığa, etkinliğe ve toplumla birlikte değişimin getirdiği dinamizme göndermede bulunur.