Esas Sermayenin Artırılması
Esas sermaye artırımı bir esas sözleşme değişikliği ile yapılabilir.
Esas sermaye artırımında, mevcut pay sahiplerinin rüçhan hakkı vardır. Sermaye artırımında ortaya çıkan yeni paylar öncelikle pay sahiplerine teklif edilmelidir. Yeni çıkan payları mevcut pay sahipleri payları oranında taahhüt edebileceği gibi, mevcut pay sahipleri bunu istemezse üçüncü kişiler de taahhüt edebilir. Pay sahiplerinin rüçhan hakkının Genel Kurul kararıyla haklı neden gösterilerek sınırlandırılması mümkündür.
Esas sermaye artırımı iç kaynaklardan veya dış kaynaklardan yapılabilir. Artırılan sermayeyi pay sahipleri veya üçüncü kişiler ödüyorsa dış kaynaklardan yapılan bir artırım vardır. İç kaynaklardan yapılan artırımda dışarıdan para veya ayın gelmez. Şirketin bünyesinde olan kaynaklardan yapılan artırım iç kaynaklardan yapılmaktadır.
Esas sermaye sisteminde sermayeyi artırmaya yetkili organ Genel Kuruldur. Kayıtlı sermaye sistemi kabul edilirse, sermaye artırım yetkisi Yönetim Kuruluna belirli bir sınır çerçevesinde verilebilir. Kayıtlı sermaye sistemi, Türk Ticaret Kanunu’nda mevcut olmayan, Sermaye Piyasası Kanunu’nda mevcut olan bir sistemdir.
Şartlı sermaye artırımında, şarta bağlı olarak sermaye artırımı yapılır.
İç kaynaklardan yapılan artırım hariç, payların nakdî bedelleri tamamen ödenmediği sürece sermaye artırılamaz. Sermayeye oranla önemli sayılmayan tutarların ödenmemiş olması sermaye artırımını engellemez. Ne kadarlık oranın önemli olmadığı kanunda belli değildir. Bakanlık tebliğinde kuruluş ve sözleşme değişikliği izne tabi şirketlerde sermayenin tamamının ödendiğine ilişkin bir raporun sunulmasının zorunlu olduğu söylenmektedir.
Rüçhan hakkı devredilebilir.
Rüçhan hakkının nasıl kullanılacağı Yönetim Kurulu tarafından belirlenir. Bu husus pay sahiplerine en az 15 gün önceden tebliğ edilir.
Rüçhan hakkı, Genel Kurulun sermayenin artırımına ilişkin kararı ile pay sahibinin rüçhan hakkı, ancak haklı sebepler bulunduğu takdirde ve en az esas sermayenin %60’ının olumlu oyu ile sınırlandırılabilir veya kaldırılabilir. Özellikle, halka arz, işletmelerin, işletme kısımlarının, iştiraklerin devralınması ve işçilerin şirkete katılmaları haklı sebep kabul olunur. Bu sayım tahdidi değildir. Rüçhan hakkının kullanımında eşit işlem ilkesine uyulmalıdır.
Rüçhan hakkının esas sözleşmeyle sınırlandırılabileceğine dair bir hüküm yoktur. Bu sorun ileride Yargıtay uygulamasıyla çözülecektir.
Rüçhan hakkında imtiyaz tanınabilir.
Artırılan sermayeyi temsil eden payların tamamı ya değişik esas sözleşmede ya da iştirak taahhütnamelerinde taahhüt edilir. Dış kaynaklardan sermaye artırımında taahhütlerin yerine getirilmesinde kuruluş hükümleri uygulanır. Üzerlerinde sınırlı ayni bir hak, haciz ve tedbir bulunmayan, nakden değerlendirilebilen ve devrolunabilen, fikrî mülkiyet hakları ile sanal ortamlar da dâhil, malvarlığı unsurları ayni sermaye olarak konulabilir. Hizmet edimleri, kişisel emek, ticari itibar ve vadesi gelmemiş alacaklar sermaye olamaz. Kişisel emek ve hizmet edimi ayni sermaye olamaz. Konulan ayni sermayeye bilirkişi değer biçer. Nakdi sermayenin %25’i tescilden önce, kalanı 24 ay içinde ödenir. Ödeme banka aracılığıyla yapılır. Paylar gerçek değeriyle satılabilir.
Yönetim kurulu tarafından sermaye artırımının türüne göre bir beyan imzalanır. Beyan, bilgiyi açık, eksiksiz, doğru ve dürüst bir şekilde verme ilkesine göre hazırlanır.
Esas sözleşmenin değiştirilmesine ilişkin genel kurul kararı, yönetim kurulu tarafından, şirket merkezinin ve şubelerinin bulunduğu yerin ticaret siciline tescil edilir.
Esas sermayenin artırılmasına ilişkin kararlara karşı iptal kararı açılabilir. Ancak bu kararların butlanının ve yokluğunun tespiti istenemez.
Dış Kaynaklardan Sermaye Artırımı
Dış kaynaklardan sermaye artırımında yeni payların karşılıklarını pay sahipleri veya üçüncü kişiler taahhüt eder. Dış kaynaklardan sermaye artırımı yeni pay ihdas edilerek yapılabileceği gibi, mevcut payların itibari değerleri artırılarak da yapılabilir. Yeni paylar ihdas edildiğinde mevcut pay sahiplerinin bu payları taahhüt etmede rüçhan hakkı vardır. Mevcut payların itibari değerleri artırılırsa mevcut pay sahiplerinin aradaki farkı taahhüt etme zorunluluğu vardır. Bu sebeple mevcut payların itibari değerlerini artırmak suretiyle yapılan sermaye artırımında Genel Kurulun oybirliği gerekecektir.
İç Kaynaklardan Sermaye Artırımı
İç kaynaklardan sermaye artırımına gidildiğinde, çıkarılan sermaye şirketin bünyesinden karşılanır. İç kaynaklardan sermaye artırımı yeni pay ihdas edilerek veya payların itibari değer artırılarak yapılabilir. İtibari değer artırılarak sermaye artırımına gidilmişse, pay sahibinden bir bedel istenmediği için oybirliği de gerekmeyecektir.
İç kaynaklardan sermaye artırımına gidilirken, mevcut esas sermaye dışındaki fonlar kullanılabilir.
İç kaynaklardan sermaye artırımında sermayenin nakdi bedellerinin tamamının ödenmiş olması aranmaz.
Belirli bir amaca özgülenmemiş yedek akçeler, kanuni yedek akçelerin serbestçe kullanılabilen, yani belli bir amaca özgülenmemiş kısımları ve mevzuatın sermayeye eklenmesine izin verdiği fonlar sermayeye dönüştürülerek sermaye iç kaynaklardan artırılabilir.
İç kaynaklardan fonların dönüştürülmesi yoluyla sermaye artırımı yapılabilirken, yeni sermaye taahhüt edilmesi yoluyla sermaye artırılamaz. Ama fonların dönüştürülmesi halinde, aynı oranda sermaye taahhüdü de yapılabilir.
İç kaynaklardan sermaye artırımına da Genel Kurul karar verir. İmtiyazlı Pay Sahipleri Özel Kurulunun onayına ihtiyaç yoktur.
İç kaynaklardan sermaye artırımında rüçhan hakkından veya bunun sınırlandırılmasından söz edilemez. Artırım tescil ile kesinleşir ve mevcut pay sahipleri, bedelsiz payları, payları oranında kendiliğinden iktisap ederler. Bu haklar kaldırılamaz ve sınırlandırılamaz. Pay sahipleri bu haktan önceden vazgeçemez.
Sermaye artırımının Genel Kurul kararından sonra 3 ay içerisinde tescil edilmesi gerekir. Eğer 3 ay sonra tescil gerçekleşmemişse alınan karar ve Bakanlık izni geçersiz hale gelir.
Kayıtlı Sermaye Sistemi
Kayıtlı sermaye sisteminde Genel Kurul, önceden Yönetim Kurulu’na belirli bir miktara kadar sermaye artırımı yapılmasına izin vermektedir.
Kayıtlı sermaye sisteminde başlangıç sermayesi, yani kuruluşta veya bu sermaye sistemine ilk geçildiğinde şirketin ilk sahip olması gereken sermaye miktarı en az 100.000 TL’dir. Çıkarılmış sermaye, yani çıkarılmış payların tümünün itibari değerlerinin toplamı bir diğer sermayedir. Kayıtlı sermaye, sermayenin artırılmasında Yönetim Kuruluna tanınmış yetkinin tavanını gösterir. Yani şirketin gerçek sermayesi kayıtlı sermaye değildir.
Kayıtlı sermaye sistemine girilebilmesi için ana sözleşmede hüküm olması ve sermaye tavanının gösterilmiş olması, Bakanlık izninin olması, başlangıç sermayesi tabanına ulaşılmış olması ve Yönetim Kuruluna verilen yetkinin sınırlarının çizilmiş olması gerekir. Yönetim Kuruluna bu yetki en fazla 5 yıl için verilebilir. Yönetim kurulunun, imtiyazlı veya itibarî değerinin üzerinde pay çıkarabilmesi ve pay sahiplerinin yeni pay alma haklarını sınırlandırabilmesi için esas sözleşmeyle yetkilendirilmiş olması şarttır. Eğer kayıtlı sermaye sistemindeki bir şirketin, esas sermayenin artırılmasına ilişkin Genel Kurul kararları Bakanlık iznine tabi ise bile, Yönetim Kurulu kararıyla artırımlarda bu izne gerek yoktur. Yönetim kuruluna sermayenin arttırılması konusunda yetki verilmesine dair Genel Kurul kararı ve yönetim kurulunun sermayenin arttırılmasına ilişkin kararı imtiyazlı pay sahiplerinin onayına tabidir. Kayıtlı sermaye sistemine geçişte imtiyazlı pay sahiplerinin hakları zedeleniyorsa, bunların özel kurulunun onayı yine aranır.
Kayıtlı sermaye sisteminde sermaye artırılmasına ilişkin Yönetim Kurulu kararları aleyhine iptal davası açılabilir. Bu davayı pay sahipleri ve Yönetim Kurulu üyeleri açabilirler. Yönetim kurulu kararları aleyhine, pay sahipleri ve yönetim kurulu üyeleri kararın ilanı tarihinden itibaren bir ay içinde iptal davası açabilirler.
Şartlı Sermaye Artırımı
Burada bir geciktirici şarta bağlı olarak sermaye artırımı vardır.
Genel kurul, şirketten veya topluluk şirketlerinden alacaklı olanlara veya çalışanlara, esas sözleşmede değiştirme veya alım haklarını kullanmak yoluyla yeni payları edinmek hakkı sağlamak suretiyle, sermayenin şarta bağlı artırılmasına karar verebilir. Bu usul, ancak yeni sermaye taahhüdü yoluyla artırım halinde mümkündür.
Burada şarta bağlı bir sermaye artırımı vardır. Şart gerçekleştiği anda sermaye artırılmış olur. Sermaye, değiştirme veya alım hakkı kullanıldığı ve sermaye borcu takas veya ödeme yoluyla yerine getirildiği anda ve ölçüde kendiliğinden artar.
Yönetim kurulu, hesap döneminin kapanmasından itibaren en geç üç ay içinde, esas sözleşme değişikliğini ticaret siciline tescil ettirir. Değiştirme ve alım haklarının sona ermesi üzerine yönetim kurulu, şarta bağlı sermaye artırımına ilişkin hükmü esas sözleşmeden çıkarır. Hüküm sicilde de silinir.
