Duruşmanın Aleniyeti
Mahkemelerde duruşmalar (yargılama) alenî (açık) olarak yapılır; yani duruşmalar herkese (kamuya, halka) açıktır (Anayasa m. 141,1 Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi m. 6; HUMK m. 149; karş. CMK m. 182 vd.). Duruşmaların herkese açık olması, halkın adalete olan güvenini artırır. Alenilik aynı zamanda hâkimlerin daha dikkatli görev yapmalarını sağlar. Yargıtay’daki duruşmalar (m.438) da kural olarak alenidir. Alenilik yalnız duruşmalar bakımındandır. Hükmün müzakeresi (görüşülmesi) aleni olmayıp, gizlidir. Fakat hüküm aleni (açık) olmalıdır (m.382).
Duruşmanın herkese açık olması, herkesin duruşma salonuna girmek imkânının bulunmasıdır; yoksa duruşma salonu kapısının açık bırakılması demek değildir. Yargılamanın aleni yapıldığı, duruşma tutanağında gösterilmelidir. Duruşmanın bazı hallerde kapalı (gizli) yapılması mümkündür.
Kapalı duruşmalar hakkında Ceza Muhakemesi Kanunu Hükümleri (CMK m. 184 – 187) hukuk davalarında da uygulanır. (HUMK m. 149, IV). Genel ahlâkın veya kamu güvenliğinin kesin olarak gerekli kıldığı hallerde, duruşmanın bir kısmının veya tamamının kapalı yapılmasına mahkeme karar verebilir. Bu kararda mahkemenin gizli yapılmasını gerektiren gerekçelerin gösterilmesi, açık duruşmada açıklanması ve tutanağa geçirilmesi gerekir.
Yukarıdaki açıklamalar duruşmanın herkes için olan açıklığı hakkındadır. Taraflar için duruşma daima açıktır. Taraflar (ve vekilleri) her duruşmada hazır bulunabilir, tutanak suretlerini isteyebilir ve dosyayı inceleyebilir fakat hâkim, tanıkların daha açık ve serbest olarak bildiklerini söyleyebilmeleri için tanıkların dinlenmesinde tarafların bulunmamasına karar verebilir.
Aleniyet Kavramı
Yargılamanın “şeffaf” olması, demokratik toplumun unsurlarından olan “adil yargılanma ilkesinin” gereğidir. Olması gereken nitelikte aleni olmayan bir yargılama, adil sayılamaz.
Yargılamanın ilke olarak kamuya açık olması, adil yargılanma hakkı açısından dava tarafları için güvence oluşturduğu oranda, kamuoyunun yargıya güvenini de artırır. Yargılamanın aleniliği prensibinin ihlali, hukuki veya fiili konumun veya sürecin dışına çıkarılmakla söz konusu olabilir. Duruşmanın yeri, yapıldığı zaman ve içeriği hakkında bilgilere ulaşılabiliyor ise “duruşma alenidir” denilebilir. Mahkeme aleniyet ilkesini iki aşamalı inceler.
Bunlar;
- Duruşmanın aleni olması,
- Kararın aleni olmasıdır.
