Duruşmalar
Mahkeme tarafından yapılan tahkikat ve sözlü yargılama işlemleri için ayrılmış zaman dilimine oturum (celse) denir. Bu oturumda yapılan işlemlere de duruşma denir. Yani tarafların hâkim karşısında hazır bulundukları yargılama evresine duruşma denir.
Sadece hâkimlerin katıldığı müzakereler de oturumlarda gerçekleştirilir. Fakat taraflar davet edilip onların katılımı sağlanmadığı için bu toplantılar duruşma denilmez.
Duruşmaların yapılması başta hukuki dinlenilme hakkı, aleniyet, doğrudandık, sözlülük ilkeleriyle ilgilidir.
Kural olarak her davada duruşma yapılmalıdır. Ön incelemenin duruşmalı yapılmasına karar verilmiş ise ilk duruşma ön inceleme duruşmasıdır. Ancak geçici hukuki korumalarda, usule ait kararların bir kısmında ya da dava şartlarının birisinin yokluğunda (ihtiyati tedbir, ihtiyati haciz, delil tespiti, hâkimin reddi talebinin incelenmesi, çekişmesiz yargı işleri) duruşma yapılmadan da karar verilebilir. İstisnalar dışında duruşma yapılması kuraldır.
Taraflar ön inceleme aşamasının tamamlanmasından sonra, tahkikat için duruşmaya davet edilir. Ancak ön inceleme duruşmasında tahkikat günü belirlenmiş ve tutanağa yazılmış ise ayrıca tahkikat için duruşma davetiyesi göndermeye gerek yoktur.
Taraflara gönderilecek davetiye de belirtilen gün ve saatte geçerli bir özrü olmaksızın mahkemede hazır bulunmadıkları takdirde duruşmaya yokluklarında devam edileceği ve yapılan işlemlere itiraz edemeyecekleri belirtilir. Bu şekilde sonuçları da gösterilen davetiyelere meşruhatlı davetiye denir. Taraflardan birisine duruşma günü tebliğ edilmemişse, gelmeyen tarafın yokluğunda işlemlere devam edilemez. Çünkü hukuki dinlenilme hakkı ihlal edilmiş, açıklama yapma ve bilgi edinme hakkı engellenmiş olur.
İlk ve daha sonraki duruşmalarda hazır bulunan taraflara sonraki duruşma günü ayrıca tebliğ edilmeyip tutanağa geçirilmek suretiyle tefhim de edilebilir.
Duruşmaya gelen tarafların dosyayı incelememiş olmaları geçerli bir mazerete dayanıyorsa dosyayı incelemek için duruşma bir defaya mahsus kısa bir süre ertelenebilir.
Duruşmada zabıt kâtibinin de bulunması zorunludur. Bulunmazsa duruşma geçersizdir. Zabıt kâtibinin görev yapamayacak durumda olması halinde gecikmesinde sakınca bulunan hallerde usulüne uygun yemin ettirilmek koşuluyla başka bir kimse de zabıt kâtibi olarak görevlendirilebilir.
Aleniyet ilkesi gereği duruşmalar herkese açıktır. Ancak genel ahlak ve kamu güvenli nedeniyle duruşmaların bir kısmı ya da tamamının gizli yapılmasına karar verilebilir.
Duruşma sırasında fotoğraf çekilemez ve hiç bir şekilde ses ve görüntü alınamaz. Yargılamanın zorunlu kıldığı hallerde dava dosyasında kalmak koşuluyla çekim yapılabilir.
Taraflar duruşmaya gelmez ancak duruşma gününden sonra hâkim dosyanın işlemden kaldırılmasına karar vermiş olsa bile, dosyanın işlemden kaldırıldığı tarih tarafların duruşmaya gelmediği gün olarak belirlenir ve süre o andan itibaren işlemeye başlar. Hâkimin dosyanın işlemden kaldırıldığı kararını verdiği tarih önemli değildir.
Dosyanın işlemden kaldırıldığına karar verilirse taraflar üç aylık süre içerisinde taraflar aynı dava konusu hakkında başka bir mahkemede dava açamaz.
Mahkeme, tarafların rızası olmak şartıyla, kendilerinin veya vekillerinin, aynı anda ses ve görüntü nakledilmesi yoluyla bulundukları yerden duruşmaya katılmalarına ve usul işlemleri yapabilmelerine izin verilebilir. Yine tarafların rızası ile olmak koşuluyla mahkeme, tanığın, bilirkişinin, uzmanın veya tarafların dinlenilmesi esnasında başka bir yerde bulunmalarına izin verilebilir. Taraflar kabul etmezlerse, ses ve görüntü nakli yoluyla dinlenme mümkün olamamaktadır.
Duruşmaların Yeri ve Zamanı
Duruşmalar kural olarak mahkeme binasında görülür. Duruşma günü hâkim tarafından belirlenir ancak tarafların ve vekillerin de bu konuda ki istekleri alınır.
Gecikmesinde zarar olan hallerde keşif, delillerin tespiti ve günlük duruşma listesinde olan işler gibi işlemlerin, resmi tatil günlerinde veya çalışma saatleri dışında da yapılmasına karar verilebilir.
Kural olarak adli tatilde duruşma da yapılamaz.
Duruşma Disiplini
Hâkim tarafından duruşmanın disiplinini bozan taraf, dinleyici, tanığın dışarıya çıkarılmasına karar verilebilir. Duruşma disiplinini bozanlar, mahkeme üyeleri, savcı veya avukat ise bu durumda hâkim (ya da başkan) onları dışarı çıkaramaz. Duruşmaya ara vermelidir.
Davasını kendi takip edenin disiplini bozucu hareketlerinde ise hâkim kendisini uyarır, yine de disiplini bozucu hareketlere devam ederse, vekil ile temsil edilmesine karar verip duruşma salonundan çıkartılmasına karar verir.
Kendisine yapılan ikaza rağmen mahkeme düzenini bozan, mahkeme huzurunda uygunsuz söz ve davranışlarda bulunmaya devam eden kimselere (avukatlar hariç) dört güne kadar disiplin hapsi uygulanır. U söz ve davranışların ayrıca suç oluşturması halinde tutanak tutularak Cumhuriyet Savcılığına gönderilir. Tutuklanmalarına karar verilir.
