Dilekçelerin Verilmesi Ön İnceleme Aşaması
Dilekçelerin verilmesi aşamasının tamamlanmasıyla ön inceleme yapılmadan tahkikat aşamasına geçilemez. Ön incelememin amaçları;
- Tarafların iddia ve savunmalarının ve buna ilişkin delillerin tam olarak belirlenmesi
- Delillerin toplanması ve gereksiz tahkikat işlemlerinin önüne geçilmesi
- Tahkikata hazırlık işlemlerinin yapılması
- Taraflar arasındaki uyuşmazlık noktalarını tespit etmek ve onları sulh ya da arabuluculuğa teşvik etmek.
Ön inceleme aşamasında dava malzemesi incelenir. Tarafların üzerinde anlaştıkları ve anlaşamadıkları hususlar tespit edilir. Ön inceleme tamamlanana kadar kural olarak tahkikat için duruşma günü tayin edilmemesi gerekir. HMK ya göre eğer gerekiyorsa ve duruşmasız karar vermek mümkün değilse ilk duruşma ön inceleme duruşması olmalıdır.
Ön incelemede hâkim, davanın esasına girilmesine engel bir sebebin varlığını tespit ederse, usule ilişkin bir kararla davayı sona erdirebilir.
Davanın esasına girilmesi gerekiyorsa hâkim öncelikle zamanaşımı ve hak düşürücü süre konularını mutlaka inceleyerek bir karar vermelidir.
Ön inceleme usulü yazılı ve basit yargılama usulünün tam olarak uygulandığı dava ve işler için geçerlidir.
Ön inceleme bittikten sonra tahkikat aşaması başlamadan evvel hâkim süreleri göz önüne alır ve sürelere ilişkin kararını verir.
Ön İncelemede Doğrudan Yapılacak İşler
Mahkeme ön incelemede dava şartlarını ve ilk itirazları inceler, uyuşmazlık konularını tam olarak belirler, hazırlık işlemleri ile tarafların delillerini sunmaları ve delillerin toplanması için gerekli işlemleri yapar, tarafların üzerinde serbestçe tasarruf edebileceği davalarda onları sulh ve arabuluculuğa teşvik eder ve bu hususları tutanağa geçirir.
Ön inceleme tamamlanmadan ve gerekli karar alınamadan tahkikata geçilemez ve tahkikat için
Ön incelemeyi yapmayan veya gereği gibi yapmayan hakim açıkça usul kurallarının dışına çıkmış ve gereksiz yere yargılamayı uzatan işlem yapmış demektir.
Ön İnceleme ile Bağlantılı İşlemler
- İddia ve savunmanın genişletilmesi ve değiştirilmesi
- Maddi hukuka ilişkin süreler (hak düşürücü süre ve zamanaşımı süresi hakkında kararlar yargılamanın başında da karar verilmesi mümkün olduğundan ilk önce incelenmesi gereken hususlardır)
Usule ilişkin konular ön incelemede karara bağlanırken, maddi hukuka ilişkin kararlar tahkikat aşamasında verilmelidir. Ancak ön inceleme aşamasında hak düşürücü süre ve zaman aşımı süresi çok açıkça anlaşılıyorsa ön inceleme için açtığı duruşmada ön inceleme aşamasını tamamlayıp tutanağa bağladıktan sonra, ön incelemenin tamamlandığını belirtip aynı duruşmada tahkikata geçildiğini tutanağa yazıp hak düşürücü süreden ve zamanaşımından dolayı davayı reddetmelidir.
Sürelerle ilgili karar verilmesi için ayrı tahkikat işlemi yapılması gerekiyorsa bu durumda ön inceleme aşamasından sonra yapılacak tahkikat işleminden sonra karar verilecektir.
Ön İncelemenin Yapılış Şekli
Ön inceleme duruşmalı ve duruşmasız yapılabilir.
1. Duruşmasız Ön İnceleme
Dava şartları ve ilk itirazlar dosya üzerinden de incelenerek karar verilmesi mümkündür. Dava şartları kendiliğinden ilk itirazlar ise ileri sürülmüşse incelenmelidir. Gerekiyorsa duruşma açılmalıdır. Usuli bir eksiklik bulunmuyorsa, yargılamanın esasına girilecekse (iddia ve savunma, uyuşmazlık noktaları) esas bakımından incelenecek noktaları tespit etmek, bunlar için hazırlık yapmak üzere duruşma açılması zorunludur.
2. Duruşmalı Ön İnceleme
Mahkeme ön incelemenin başında dava şartları ve ilk itirazları inceledikten sonra ön inceleme duruşması için bir duruşma günü belirleyerek taraflara davetiye gönderilir. Bu davetiyede (meşruhatlı-ihtarlı davetiye)taraflara sulh için gerekli hazırlık yapmaları, taraflardan birisinin duruşmaya gelmesi ve yargılama devam edilmesini istemesi halinde gelmeyen tarafın yokluğunda yapılan işlemlere itiraz edemeyeceği, gelen tarafın gelmeyen tarafın rızası olmadan iddia ve savunmasını genişletip, değiştirebileceği ihtar olunur.
Tarafların sulh olabilmeleri, sulh olmayacaklarsa uyuşmazlık noktalarının tam olarak tespiti için duruşma zorunludur. Anlaşmazlık noktalarının az veya çok olmasına bakılmaksızın hâkimin tarafları sulhe veya arabulucuya teşvik etmesi zorunludur. Tarafların sulh olup olmadıkları da tutanağa geçirilmelidir.
Usule ilişkin hususlarda taraflar dinlendikten sonra uyuşmazlığın esasıyla ilgili iddia ve savunmaları dikkate alınarak anlaştıkları ya da anlaşamadıkları hususlar tespit edilecektir.
**Ön inceleme tamamlanmadan yargılama yürütülemez, karar verilemez.
Ön inceleme duruşmasında kural olarak tanık dinleme, belge inceleme, bilirkişi görüşü alma, keşif yapma, yemin teklif etme gibi tahkikat işlemleri yapılmaz. Ön inceleme duruşması kural olarak tek duruşmalıdır. Sadece bir defaya mahsus ikinci duruşma yapılabilir. Ön inceleme duruşması sonunda tutanak tutulur.
Bu tutanak eğer taraflar sulh olursa bir sulh belgesi, sulh olmazlarsa ise yargılama için bir yol haritasıdır.
Ön inceleme tutanağı, yargılamanın başında tutulan tensip tutanağından farklıdır.
Ön inceleme duruşmasında, taraflara dilekçelerinden gösterdikleri ancak henüz sunmadıkları belgeleri mahkemeye sunmaları veya başka yerden getirtilecek belgelerin getirtilebilmesi amacıyla gereken açıklamayı yapmaları için iki haftalık kesin süre verilir. Bu belgelerin getirtilmemesi halinde bu delile dayanmaktan vazgeçilmiş sayılır.
Ayrıca duruşmaya bir taraf gelmiş diğer taraf mazeretsiz olarak gelmemişse gelen taraf iddia ve savunmasını serbestçe genişletebilecektir. Ancak gelen tarafta yargılamaya devam etmek istemez ise o zaman “dosyanın işlemden kaldırılmasına” karar verilecektir.
3. Ön İncelemede Bakılacak Hususlar
- Dava şartları tamam mı?
- İlk itirazlar tamam mı?
- Tarafların temel iddia ve savunmaları neler?
- Tarafların uyuşmazlık noktaları neler, tespit edildi mi?
- Tarafların ibraz etmeleri gereken belgeler ve bilgiler verilmiş mi, başka yerlerden getirilecek bilgi ve belgelere ilişkin açıklamalar yapılmış mı?
- Taraflar sulh oluyor mu, arabulucuya başvuruyorlar mı?
- Ön inceleme için gerekli hususlar tutanağa geçirildi mi?
