Delil Tespiti
Delil tespiti, ileride açılacak veya açılmış olan bir dava ile ilgili delillerin bazı şartlar altında zamanından önce toplanıp emniyet altına alınmasını sağlamak için kabul edilmiş bir müessesidir. İhtiyati tedbire benzetilebilen bir kurumdur. Ancak delil tespitinde davanın karar bağlanmasında ispat faaliyetine yardımcı olan delillerin korunmasını sağlamak, kaybolmasını önlemek için tedbirler alınmaktadır. Bu yönüyle yargılamayla ilişkili olarak ortaya çıkan tehlike için öngörülmüş olup belirli bir korumayı sağlamaya yöneliktir.
İhtiyati tedbirler dava konusuna ilişkin, geçici bir hukuki koruma sağlarken, delil tespiti, yargılama içerisinde kullanılacak delilleri önceden tespite yarayan geçici bir korumadır.
Delil Tespitinin Şartları
İki şart bulunmaktadır. Bunlardan birincisi, ancak inceleme sırası gelmemiş delillerin tespiti istenebilir. İkinci olarak da delil tespiti talep edenin bundan hukuki yararı olmalıdır.
İnceleme sırası gelmiş bir delil hakkında delil tespiti istemez. Zira o artık delil tespiti değil delil incelemesidir. Delil tespiti dava açılmadan istenebileceği gibi dava açıldıktan sonra da istenebilir. Ancak bunda hukuki yararı olmalıdır. Keşif yapılması, bilirkişi incelemesi yapılması, tanık ifadelerinin yapılması da delil tespitine kapsamındadır.
Delil Tespit Usulü
Talep
Kural olarak delil tespiti mahkemeden istenir. Ancak noterlerin de sınırlı olarak delil tespiti yapmaları mümkün ise de adliyeye intikal eden işlerde tespit işleri yapamazlar. Noterlerin yaptıkları tespit işleri delil tespiti niteliğinde değildir. Bunların delil tespiti niteliğinde olup olmadıklarını mahkeme takdir eder ve noter tespitine rağmen delil tespiti isteyebilir.
Delil tespiti mahkemeden ayrı bir dilekçe ile dava sırasında veya davadan önce istenir. Dava dilekçesi ile de isteyebilmesi mümkünüdür.
Delil tespiti isteyen taraf tespit giderlerini de avans olarak yatırmak zorundadır. Delil tespiti dava açılmadan önce isteniyorsa, esas hakkındaki davaya bakacak olan mahkeme veya üzerinde keşif ve bilirkişi incelemesi yapılacak olan şeyin yahut tanık olarak dinlenecek kişinin bulunduğu yer mahkemesi yetkilidir. Görevli mahkeme ise davaya bakacak olan sulh mahkemesidir. Delil tespiti istinabe yoluyla da istenebilir.
Mahkemenin İncelemesi
Delil tespiti talebi üzerine mahkeme öncelikle şartların olup olmadığını araştırır. Burada da tam ispat aranmaz. Mahkemece tespit talebi haklı bulunursa bu karar talepte bulunanın dilekçesiyle karşı tarafa tebliğ edilir. Bir hafta içerisinde cevap vermesi istenir. Acil hallerde karşı taraf tebligat yapılamayabilir. Bu durumda tespitten sonra karşı tarafa tebliğ yapılır. Bu durumda bir hafta içinde karşı taraf itiraz edebilir. Delil tespiti talebi hakkında verilen karar karşı kanun yoluna başvurulamaz.
Delil Tespitinin Yapılması
Mahkeme delil tespitini, her delil hakkındaki yargılama hükümlerine göre yapar. Yani her delil kendi hükümlere göre incelenir. Tespit edilen delilin değerlendirmesi de o delilin niteliğe göre yapılır.
