ALACAK VE TALEP KAVRAMLARI
Alacak hakkı alacaklının, borçludan borçlanılan edimi talep etme hakkıdır. Talep yetkisi, alacak hakkının özünü oluşturur. Talep, bir başkasından bir şey yapmayı veya yapmamayı isteme hakkıdır. Alacak ve talep kavramları ayrı kavramlardır. Zira bazı hukuki ilişkilerde bir alacak hakkı mevcut olmadığı halde, bir talep hakkı vardır. Talep hakkı bir alacak doğurmadan da ileri sürülebilir.
Talep hakkı, yöneldiği hukuki ilişkiler itibariyle alacak hakkından daha geniştir. Kapsam itibariyle alacak hakkından daha dar olup, bu anlamda sadece borçludan borçlanılan edimi isteme hakkını ifade eder. Oysa alacak hakkı talepten başka diğer bazı hak ve yetkileri de kapsar. Talep hakkı ile alacak hakkı tek bir durumda (muaccel alacakta) aynı şeyi ifade eder. Muaccel bir alacak hakkı, aynı anda bir talep hakkıdır.
KONULARI YÖNÜNDEN
Talep hakkı, genel olarak herhangi bir hak sahibinin üçüncü bir kişiden belirli bir davranışta bulunmasını isteme hakkıdır. Alacak hakkı, bir borç ilişkisinden doğduğu için burada borçlunun davranışı söz konusu iken, herhangi bir borç ilişkisinden doğmayan dar anlamdaki talep hakkında, edim, yani borçlunun davranışı dışında kalan bir davranış, hakkın konusunu oluşturmaktadır.
Dar anlamda talep hakkı, başka bir hakkın, özellikle mutlak hakların koruma ve gerçekleştirilmesine hizmet ettiği için, bunlara “bağımlı talep hakkı” da denilmektedir. Bağımlı talep hakkı ayni haklar, aile, miras ve kişilik hakları, fikri ve sınaî haklar ve birlik haklarından doğar. Örneğin malikin mülkiyetinde bulunan bir malın üçüncü bir kişi tarafından alıkonulması veya ihlal edilmesi halinde; istihkak, elatmanın durdurulması ya da önlenmesini talep etme hakları tanınmıştır. Kişilik haklarının ihlalinden doğan saldırıya son verilmesi veya saldırının önlenmesi talepleri de nitelikleri itibariyle bir alacak hakkı olmayıp, dar ve teknik anlamda bir talep hakkıdır. Mutlak haklardan doğan talep hakları, ancak bunların ihlal edilmesi veya ihlal edilme tehlikesine maruz bulunması halinde doğacakları için yalnız bu takdirde kullanılır.
Dar anlamda talep hakkı, alacak hakkından farklı olduğu için, bunlara, alacak hakkına ilişkin kurallar ve özellikle zamanaşımı süreleri uygulanmaz. Örneğin ayni talepler zamanaşımına tabi değillerdir. Geniş anlamda talep hakkı ise, hem borçlunun, hem de borçlu dışında kalan üçüncü kişilerin belirli bir davranışta bulunmalarını istemeye yönelik bir haktır. Geniş anlamda talep hakkı, dar anlamda talep hakkıyla birlikte alacak hakkını da kapsamaktadır.
DOĞUŞ ANLARI YÖNÜNDEN
Alacak hakkı borçlunun edimi alacaklıya borçlandığı anda doğduğu halde, talep hakkı ancak alacağın muaccel olmasıyla doğar. Ancak vade kararlaştırılmamışsa, borç doğumu anında muaccel olur, alacak ve talep aynı anda doğarlar. TBK mad. 90: İfa zamanı taraflarca kararlaştırılmadıkça veya hukuki ilişkinin özelliğinden anlaşılmadıkça her borç, doğumu anında muaccel olur. Alacaklı henüz muaccel olmayan bir alacağı borçludan talep edemez.
KAPSADIKLARI YETKİLER YÖNÜNDEN
Alacak hakkı, alacaklı yararına birçok yetkileri kapsar. Talep bu yetkilerden biri ve en önemlisidir.
1. İcra yoluyla takip yetkisi
2. Tazminat isteme hakkı
3. Yenilik doğuran haklar
5. Tasarruf yetkisi
6. Yan haklar
- İcra yoluyla takip yetkisi, hukuki niteliği itibariyle bir talep hakkı değildir. Alacaklı lehine devlet organlarınca işlem yapılmaktadır, burada borçlunun bir davranışı söz konusu değildir.
- Borçlunun kusurlu olması ve alacağın icra yoluyla aynen elde edilmesinin mümkün bulunmaması veya icra yoluyla takip istememesi halinde, alacaklı dilerse borçludan uğramış olduğu zararın tazminini isteyebilir. Tazminat isteme hakkı da hukuki niteliği itibariyle bir talep hakkı değildir.
- Alacak hakkı, bazı yenilik doğuran hakları da kapsar. Yenilik doğuran haklarda alacaklı borçludan bir davranışta bulunmasını, bir edimi yerine getirmesini istememektedir, yani bir talep hakkı değildir.
- Alacak hakkı, borçluya bir takım def’i hakları da sağlar. Def’i niteliği itibariyle bir talep değildir. İki tarafa borç yükleyen sözleşmelerde taraflardan birinin diğer taraftan edimi isteyebilmesi kendi edimini yerine getirmiş olmasına veya yerine getirmeye hazır olduğunu bildirmesine bağlıdır. Bunu yapmayan alacaklı, diğer taraftan edimi istediği zaman, önce kendi edimini yerine getirmesi def’iyle karşılaşır. Buna ödemezlik def’i denir. ÖNEMLİ!!!!!
- Alacak hakkı, ilke olarak bu alacak üzerinde tasarruf etme yetkisini de verir. Tasarruf yetkisi de hukuki niteliği itibariyle bir talep hakkı değildir.
- Alacak hakkı faiz, ceza koşulu, rehin, kefalet, hapis hakkı gibi bazı yan hakları kapsar. Talepte ise böyle yetki ve haklar yoktur.
